Унгарскиот премиер Виктор Орбан редовно ја турка Европската Унија до работ, но дипломатите се во паника дека неговото непријателство кон Украина сега конечно ќе ја турне Унијата во бездна.
Политичката криза треба да зоврие на самитот во средината на декември, кога лидерите на ЕУ треба да донесат историска одлука да ја воведат Украина во клубот од 27 земји и да направат клучен буџетски договор за да му фрлат на Киев спас од 50 милијарди евра. Состанокот треба да им сигнализира на САД дека и покрај политичкото одвраќање околу војната на Блискиот Исток, ЕУ е целосно посветена на Украина, пишува Politico.
Овие очекувања се чини дека ќе бидат вознемирени од Орбан, лидер со силна волја кој има блиски врски со рускиот диктатор Владимир Путин и кој многумина го сметаат за поткопување на демократијата и владеењето на правото во Унгарија. Тој бара целиот политички и финансиски процес да биде стопиран додека европските лидери не се согласат на генерален преглед на поддршката од ЕУ за Киев.
Ова им задава голема главоболка на лидерите на ЕУ. Иако Унгарија претставува само два отсто од населението на ЕУ, Орбан може да ја држи Унијата во заложништво затоа што треба да дејствува едногласно на главните стратешки одлуки - и тешко дека има поголеми одлуки од започнувањето на пристапните преговори со Украина.
Ова не е првпат Орбан да ги наруши намерите на ЕУ. Тој е најгласниот противник на санкциите против Русија по анексијата на Крим од Путин во 2014 година. Но, овој пат е поинаку, велат дипломатите и претставниците на ЕУ.
„Ние се движиме кон голема криза“, рече еден претставник на ЕУ, кој побара да остане анонимен. Еден висок дипломат на ЕУ предупреди дека ова може да стане „еден од најтешките европски совети“.
Орбан игра далекусежна игра, рече Петер Креко, директор на Институтот за политички капитал со седиште во Будимпешта.
„Орбан чекаше Европа да разбере дека не е можно да се победи војната во Украина и дека Киев мора да направи отстапки. Сега тој чувствува дека доаѓа неговото време бидејќи заморот со Украина расте во јавното мислење во многу земји на ЕУ“.
Теоретски, нуклеарна опција е на маса - онаа што ќе ја исклучи Унгарија од политичките одлуки на ЕУ - но земјите сметаат дека таквото решение е токсично поради преседанот што ќе доведе до неединство и фрагментација на ЕУ. Досега, европските лидери се чини дека го користат нивниот вообичаен пристап на помилување на непослушното момче на ЕУ за да се обидат да постигнат компромис.
Претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, чија работа е да посредува за договор меѓу 27-те лидери, бара компромис. Претходно оваа недела, тој отпатува во Будимпешта на интензивна двочасовна дискусија со Орбан. Иако состанокот не донесе непосреден напредок, беше корисно да се разберат грижите на Орбан, рече друг претставник на ЕУ.
Некои дипломати на ЕУ ги толкуваат заканите на Орбан како стратегија за зголемување на притисокот врз Европската комисија, која задржува 13 милијарди евра од фондовите на ЕУ за Унгарија поради загриженоста дека земјата ги крши стандардите на ЕУ за владеење на правото.
Други, сепак, рекоа дека е грешка да не се гледа подалеку од непосредните трансакциски тактики. Орбан долго време ја доведуваше во прашање стратегијата на ЕУ за Украина, но во голема мера беше игнориран или прикажан како марионета на рускиот претседател Владимир Путин.
„Го гледавме со стравопочит, но можеби не одвоивме доволно време за да го послушаме“, призна друг висок дипломат на ЕУ.
Лидерот на партијата Фидес е се поизолиран во Брисел. Поранешните миротворци, како што се поранешната германска канцеларка Ангела Меркел или другите шепотници на Орбан од таканаречената Вишеградска четворка - Словачка, Полска, Унгарија и Чешка, веќе ги нема. Очекуваното враќање на Доналд Туск во Полска, проевропскиот и антируски лидер, само ќе го зајакне статусот на Орбан како осамен и пркосен отпор.
„Нема кој да го вразуми Орбан. Тој сега ја поткопува ЕУ одвнатре“, рече трет претставник на ЕУ.
Како што расте фрустрацијата, ЕУ размислува како да се справи со унгарските закани. Теоретски, Брисел би можел да го повлече товарот и да започне таканаречена постапка на ЕУ со член 7 против Унгарија, која се користи кога се смета дека земјата ги прекршува основните вредности на Унијата. Постапката понекогаш се нарекува „нуклеарна опција“ на ЕУ, бидејќи ја предвидува најсериозната политичка санкција што Унијата може да ја изрече на една земја-членка - суспензија на правото на глас за одлуките на ЕУ.
Поради овие далекусежни последици, постои неподготвеност да се започне оваа опција против Унгарија. Кога лидерите на ЕУ воведоа „дипломатски санкции“ против Австрија во 2000 година, еден ден откако партијата на екстремно десничарскиот австриски лидер Јерг Хајдер влезе во владејачката коалиција, санкциите не ги дадоа посакуваните резултати. Многу Австријци беа лути поради мешањето и се зголемија анти-ЕУ расположение. Санкциите беа укинати подоцна истата година.
Сега во Брисел е широко распространето чувството дека покренувањето на постапката од член 7 против Унгарија може да предизвика слична реакција во Будимпешта, да го поттикне популизмот и на долг рок потенцијално дури и да доведе до несакано излегување на Унгарија од блокот. Со оглед на овие стравувања, дипломатите бараат начини да го заобиколат ветото на Унгарија.
Една опција е да се подели 50-те милијарди евра за Украина од 2024 до 2027 година на помали износи на годишно ниво, рекоа тројцата официјални лица. Но, критичарите предупредуваат дека оваа опција нема да ја исполни целта да понуди поголема предвидливост и сигурност на јавните финансии на Украина. Тоа би испратило и лош политички сигнал: ако ЕУ не може да преземе долгорочна обврска да и помогне на Украина, како може да побара од САД да го сторат истото?
Истата дилема се однесува и на планираната воена помош на ЕУ. Земјите на ЕУ би можеле да користат билатерални аранжмани наместо структурите на ЕУ, како што е Европскиот мировен фонд, за да испратат воена помош за Украина - ефикасно заобиколувајќи ја Будимпешта. Сепак, тоа би значело дека ЕУ како таква не игра никаква улога во испраќањето оружје, што е признание за импотенција што е тешко да се проголта и го нарушува единството на ЕУ кон Киев.
„Очигледно е дека постои зголемена загриженост за политичката поддршка на ЕУ за Украина“, изјави литванскиот министер за надворешни работи Габриелиус Ландсбергис за Politico: „Прво тоа беше Унгарија, а сега повеќе земји се сомневаат во такво нешто“.
Запрашан за приговорите на Унгарија, претседателот на украинскиот парламент Руслан Стефанчук изјави за Политико: „Украина оди во Европската унија и Украина ги следеше сите препораки. Сакам да се уверам дека сите земји-членки го почитуваат напредокот што го покажа Украина“.
Тоа остава уште една стандардна опција, класичната опција на ЕУ: да се одложат клучните одлуки за украинската политика до почетокот на следната година. Освен Унгарија, Берлин се бори и со последиците од одлуката на германскиот Врховен суд со која се избришани 60 милијарди евра од климатскиот фонд - оставајќи огромна дупка во неговиот буџет.
Таквото одложување, исто така, ќе доведе до разговор за нарушено единство на ЕУ, рече друг дипломат. „Но, во реалниот свет тоа не би било проблем бидејќи буџетот на ЕУ трае до март 2024 година.“
Меѓутоа, за други, купувањето време е незгодно. Европа оди на избори во јуни следната година, што го отежнува носењето чувствителни одлуки. „Доближувањето до изборите нема да ги олесни работите. За Зеленски ова е егзистенцијално за одржување на моралот на бојното поле“, рече друг претставник на ЕУ, нагласувајќи дека брзите одлуки се клучни за Украина.
И двајцата, како и друг функционер цитиран во оваа приказна, добија анонимност да зборуваат слободно. И Брисел е се позагрижен за далекусежната игра на Орбан.
Од Будимпешта доаѓа постојан прилив на напади врз Брисел, на теми кои се движат од демократскиот дефицит до културните војни околу миграциската политика на ЕУ. Последниот пример е агресивната евроскептична рекламна кампања со постери насочени кон самата претседателка на Европската комисија Урсула фон дер Лајен. Постерите ја прикажуваат Фон дер Лејен до Александар Сорос, син на Џорџ Сорос, претседател на Фондацијата Отворено општество, со репликата: „Да не танцуваме на мелодијата што ја свират!“
„Никој не се чувствува удобно со она што се случува во Унгарија. Многу е тешко да се свари со оглед на кампањата што ја води против ЕУ и против претседателот. Иако многу работи го прашува својот народ, зошто не прашува дали треба да го напушти ЕУ ако е толку полоша од СССР? Ова за новинарите во четвртокот го изјави комесарот за буџет Јоханес Хан.
Но, се чини дека Орбан повеќе сака да ја преземе ЕУ одвнатре отколку да го напушти бродот, како што направи Велика Британија. Тој сè повеќе го чувствува ветерот во грбот по неодамнешните изборни резултати во Словачка и Холандија, рече Креко, каде што победници се неговите истомисленици кога станува збор за Украина, миграцијата или родовите прашања.
Унгарскиот премиер побрза да му честита на холандскиот победник на изборите Герт Вилдерс, кој е жестоко анти-ЕУ, велејќи дека „ветеровите на промените се тука“.
„Орбан игра игра на долг рок. Со Вилдерс, еден или двајца други екстремно десничарски лидери во Европа и потенцијалното враќање на Трамп, тој наскоро може да биде помалку изолиран отколку што сите мислиме“, рече трет претставник на ЕУ.
