Кога експлозијата од ерупцијата на планината Везув стигнала до Херкуланеум во 79 година, изгорела до темел стотици древни свитоци во библиотеката на една луксузна вила и го закопала римскиот град во пепел.
Се чини дека катастрофата засекогаш ги уништила свитоците, но речиси 2.000 години подоцна истражувачите го извлекле првиот збор од еден од текстовите, користејќи вештачка интелигенција (ВИ) за да ѕирнат длабоко во деликатните, јагленисани остатоци.
Откритието во четвртокот го соопштија проф. Брент Силс, компјутерски научник од Универзитетот во Кентаки, и други кои го започнаа предизвикот Vesuvius во март за да го забрзаат читањето на текстовите. Поддржан од инвеститори од Силиконската долина, предизвикот нуди парични награди за истражувачите кои извлекуваат читливи зборови од карбонизираните свитоци.
„Ова е првиот пронајден текст од еден од овие одвиткани, недопрени свитоци“, рече Стивен Парсонс, истражувач во иницијативата за дигитална реставрација на Универзитетот. Оттогаш, истражувачите открија повеќе букви од древен свиток.
За да го започнат предизвикот Vesuvius, Силс и неговиот тим објавија илјадници 3D рендгенски слики од два валани свитоци и три фрагменти од папирус. Тие, исто така, објавија програма за вештачка интелигенција што ја обучија да ги чита буквите во свитоците врз основа на суптилните промени на древното мастило направени во структурата на папирусот.
Неотворените свитоци припаѓаат на збирката што ја држи Францускиот институт во Париз и се меѓу стотиците пронајдени во библиотека во вила за која се верува дека му припаѓала на висок римски државник, веројатно Луциус Калпурниус Писо Цезонин, свекор на Јулиј Цезар.
Двајца студенти по компјутерски науки, Лук Фаритор од Небраска и Јусеф Надер од Берлин, кои го прифатиле предизвикот Vesuvius, го подобриле процесот на пребарување и самостојно го погодиле истиот старогрчки збор во еден од свитоците: „πορφύρακ“, што значи „виолетово“. Фаритор, кој прв го нашол зборот, ќе добие 40.000 долари, а Надер 10.000 долари.
Сега започнува трката за читање на околниот текст. Д-р. Федерика Николарди, папирист на Универзитетот „Федерико II“ во Неапол, рече дека три реда од свитокот, кои содржат до 10 букви, сега се читливи и дека се очекуваат повеќе. Неодамнешниот дел прикажува најмалку четири колони текст.
„Овој збор е наше прво нурнување во неотворената древна книга, која евоцира кралски права, богатство, па дури и потсмев“, рече Силс. „Што ќе покаже контекстот? Плиниј Постариот ја истражува 'виолетова боја' во неговата 'природна историја' како процес на производство на тирска пурпурна боја од школки. Евангелието по Марко опишува како Исус бил исмејуван додека бил облечен во виолетова пред неговото распнување. Сè уште не е познато за што станува збор за овој свиток, но верувам дека наскоро ќе биде откриен. Старата, нова приказна што започнува со 'виолетово' за нас е неверојатно место каде треба да бидеме“.
Како единствена недопрена библиотека што преживеала од антиката, постои огромен интерес за свитоците на Херкуланеум. Повеќето од досега анализираните текстови се напишани на старогрчки, но некои можеби се и латински текстови. Фрагментите открија писма од делото на Филодем за пороци и спротивставени доблести и детали од хеленистичката династичка историја.
„Постои силно сомневање дека нефилозофскиот дел од библиотеката допрва треба да се открие, а тука фантазијата е бујна: новите драми на Софокле, песните на Сафира, Аналите на Енеј, изгубените книги на Ливиј и т.н.“, вели Роберт Фаулер, почесен професор по грчки јазик на Универзитетот во Бристол.
„Исто така, би било одлично да се пронајдат т.н. документарни папируси: писма, деловни документи и слично; ова би било вистинско богатство за историчарите“, рече тој.
„За мене, читањето на зборовите од свитоците на Херкуланеум е како одење по Месечината“, додаде Силс. „Искрено, знаев дека текстот е таму, чекајќи да стигнеме, но пристигнувањето се случува само на последниот чекор. И со таков талентиран тим кој работи заедно, читањето зборови е тој чекор кон нова територија, и ние го направивме тоа. Сега е време за истражување“, пишува The Guardian.
