Од укинувањето на квотите за вработување на странци на почетокот на 2021 година, бројот на агенции за привремени вработувања и посредување при вработување на странски работници порасна на неколку стотици. „Досега не сме виделе толку брзо закрепнување од кризата, а токму тоа го отвори пазарот на трудот за странските работници“, вели економистот Дамир Новотни за големиот пораст на бројот на странски работници.
Според податоците на хрватското МВР, од 1 јануари до 30 ноември 2023 година издадени се вкупно 160.464 одобренија за престој и работа, од кои најголем број се во градежништвото – 63.632, туризмот и угостителството – 43.951, индустрија – 22 249, сообраќај и врски – 10 456 и трговија – 4.647.
Од јануари до ноември 2023 година, Хрватската служба за вработување (ЦЕС) обработила 160.445 барања за дозволи за престој и работа за странски работници, додека биле поднесени 190.696 барања. За споредба, до 2022 година бројот на дозволи за престој и работа на странски работници бил под сто илјади, а само во 2022 година бројката се искачува на 124.121 издадена дозвола.
Од вкупниот број издадени дозволи за престој и работа, 104.432 се издадени за нови вработувања, 37.402 за продолжување на одобренијата, а 18.630 за сезонски работници, од кои најголем дел се во туризмот и угостителството – 16.675.
„Ваквото зголемување е неизбежно“, рече Новотни за Индекс.хр, додавајќи: „На нашата економија и требаат луѓе, а нашите луѓе одат во други земји и се враќаат само кога ќе се пензионираат“. Според податоците на Националното биро за статистика, Хрватска има повеќе од 43 отсто од населението над 50 години. „Стапката на наталитетот се намалува, а еден од начините на кои функционира економијата е да увезува работници“, вели Новотни.
Според податоците на МВР, работниците продолжуваат да пристигнуваат од соседните земји, а лани од 1 јануари до 30 ноември 2023 година се издадени 36.012 дозволи за работници од Босна и Херцеговина, 22.980 од Србија, 13.412 од Северна Македонија, Косово. 9922 и Албанија 4244.
Претседателот на Независните хрватски синдикати (НХС) Крешимир Север вели дека единствената предност што Хрватска ја има пред остатокот од Европската унија (ЕУ) за традиционалните странски работници, како Босанците, Херцеговците и Србите, е само јазикот. „Во Германија заработувачката е поголема, но близината и познавањето на јазикот значи многу“, вели Север.
Додека Хрватите и традиционалните странски работници ја напуштаат Хрватска, приближно 53.204 дозволи за престој и работа беа издадени за работници од Блискиот Исток, од кои 20.900 беа издадени на работници од Непал, 14.317 од Индија и 7.822 од Бангладеш. Укинувањето на квотите за вработување странски работници, кое стапи на сила од 1 јануари 2021 година, создаде простор за поголем прилив на странски работници.
Доказ за тоа е евиденцијата на Министерството за труд, пензиски систем, семејство и социјална политика, во кое во 2018 година се регистрирани 109 агенции за посредување при вработување и 187 агенции за привремени вработувања, а оваа бројка секоја година расте.
Така, во 2019 година се евидентирани 170 агенции за посредување при вработување, во 2020 година имало 216, а потоа доаѓаме до годината кога е укината квотата за вработување на странски работници и бројот на агенции експлодира на 291. Веќе следната година , имало 424 агенции за посредување, а лани биле регистрирани 566 агенции за посредување при вработување.
Зголемен е и бројот на агенции за привремени вработувања – во 2018 година имало 187, следната година 255, а во 2020 година бројот скокнал на 311. За разлика од агенциите за вработување, бројот на агенции за привремени вработувања во 2021 година паднал на 292, но следната година бројот скокна на 448, а во 2023 година на 657.
Имаше неколку измени на Законот за работни односи од 2018 до 2023 година, а повеќето од нив се однесуваа на странски работници и прифаќање на европските директиви. Новотни вели дека Законот за работни односи е полн со дупки и крајно нејасен, а Законот за странци допрва треба да се подобрува.
„Согласно Законот за работни односи, агенциите за привремени вработувања и агенциите за посредување при вработување немаат одреден процент на провизија на заработката како на пример, агенциите за недвижности, кои имаат плафон од три до 3,5 проценти“, рече Новотни. Затоа, тие можат да наплатат значително повисока провизија.
Агенциите за привремени вработувања и агенциите за посредување при вработување доживеаја апсолутен бум на пазарот и ако ги погледнеме нивните годишни приходи достапни на Fine услугите, тие растат од година во година.
Агенциите се под надзор на Државниот инспекторат од каде велат дека во инспекциските контроли извршени во 2023 година не се констатирани повреди на одредбите со кои се предвидува дека физичките и правните лица кои вршат дејности поврзани со вработување на баратели на работа дејноста ја вршат без надомест и постапува незаконски.
Иако агенциите се под надзор на инспекторатот, профитот сам по себе не е регулиран, а Новотни вели дека има голема соработка меѓу хрватските и странските агенции. Север вели дека не е невообичаено работниците да се задолжуваат во матичните земји за да стигнат пред се во Хрватска, а парите што ги заработуваат во Хрватска патуваат во нивните матични земји за да го отплатат долгот.
