Криптовалутите поминаа долг пат од нивните скромни почетоци. Од јануари 2009 година, кога беше „ископан“ првиот биткоин, изградена е цела индустрија. Денес функционира како алтернативна финансиска индустрија, со сопствени валути, берзи, инвестициски фондови и де факто банки.
Впрочем, тоа беше намерата да се ослободат луѓето од контролата на традиционалните комерцијални банки, државата, централните банки и регулативите со нова форма на финансиски средства. Денес, финансискиот сектор е еден од најрегулираните делови на економијата и тоа со добра причина. Од друга страна, криптовалутите и нивната поврзана индустрија практично немаат регулација, барем не ни приближно колку традиционалниот финансиски сектор.
Приказната за потеклото, растот и падот на берзата за криптовалути FTX ги покажува сите опасности од отсуството на какви било правила во финансиската индустрија, без разлика дали се базира на криптовалути или обични пари (fiat пари). Тоа е најголемата измама во крипто-индустријата досега, која со својот обем може да ги засени повеќето измами во историјата што се случија во класичниот финансиски сектор, а во однос на нивото на ароганција и манипулација, веројатно ѝ нема рамен.
Финансиските кризи и измами се тема на многу филмови, од кои најпознати се оние кои се занимаваат со финансиската криза од 2008 година. Актуелните настани околу криптоберзата FTX и нејзиниот извршен директор Сем Бенкман-Фрид нудат одличен материјал за сценарио.
На 11 ноември, криптоберзата FTX поднесе барање за стечај. Тоа е резултат на брзиот развој на настаните што започнаа на 2 ноември со објавување на статија на CoinDesk, портал специјализиран за вести за криптовалутите и крипто-пазарот.
Во него, Сем Бенкман-Фрид, сопственик на криптоберзата FTX и фондот за тргување со криптовалути Alameda Research, беше обвинет дека ја користел едната компанија за фиктивно да ја надуе другата, според документите достапни на CoinDesk.
Поточно, поголемиот дел од средствата на фондот Alameda се состои од токен FTT, кој е создаден од берзата FTX. Средството на фондот што инвестира во криптовалути е во форма на токен FTT, кој се издава и контролира од криптоберзата FTX со ист сопственик како и фондот.
Се шпекулира дека на CoinDesk наведените документи му ги дал Чангпенг Жао, еден од основачите и извршен директор на Binance, најголемата берза за криптовалути во светот. Ако ова е вистина, а Biance го негираше, тоа би значело дека водечката светска берза за криптовалути се обидела да се ослободи од конкуренцијата.
Ова не би ги изненадило оние кои ги следат настаните во светот на крипто, бидејќи Binance и FTX беа конкуренти. Нивните основачи, Жао за Binance и Бенкман-Фрид за FTX, беа некои од лидерите во индустријата и имаа различни идеи за тоа како крипто треба да еволуира.
Жао се залагаше крипто-пазарот да биде нерегулиран, а неговиот Binance е под истрага или целосно забранет во многу земји. Во САД е под истрага за инсајдерска трговија и пазарна манипулација, а во ОК, Кореја, ЕУ и Јапонија работи без лиценца. Проблематично е и тоа што компанијата официјално нема седиште.
Самиот Бенкман-Фрид сакаше да биде виден и да се залага за поголема регулација на криптовалутите и остатокот од криптомаркетот. Тој беше вториот најголем донатор на Демократската партија на неодамнешните избори во САД, по Џорџ Сорос. Неодамна беше на насловната страница на магазинот Fortune, кој го нарече „следниот Ворен Бафет“. Минатата година беше и на насловната страница на најголемиот бизнис магазин во светот Forbes.
Додека Binance се криеше од властите ширум светот, FTX се обидуваше да се вклопи во постојната социјална, економска и политичка рамка. Crypto Exchange FTX дури се рекламираше на еден од најголемите спортски настани во САД, Супербоул. Самиот Бенкман-Фрид беше голем донатор на различни добротворни организации и беше еден од главните донатори на претседателската кампања на Бајден во 2020 година.
Иако во последно време функционираа како ривали, Жао и Сем започнаа како партнери. Токму Binance беше меѓу првите инвеститори во FTX, кој беше лансиран во мај 2019 година. Кога FTX порасна, Сем Бенкман-Фрид одлучи да го купи уделот на Binance во FTX. Нема ништо необично во ваква деловна трансакција, но бидејќи се работи за крипто пазар, дел од 2 милијарди долари за кои беше купен уделот на Binance беа платени во FTT токен.
Тој токен е облик на крипто средства, буквално создаден од FTX. Како што споменавме порано, FTT, исто така, сочинуваше најголем дел од средствата на крипто фондот Аламеда, во сопственост на Сем Бенкман-Фрид. Со тоа, Жао и Сем се разделија во бизнисот, меѓу другите причини, поради нивните различни визии за развојот на крипто-пазарот.
Без разлика дали падот на FTX е планиран или не од Binance, на 6 ноември Жао објавува дека Binance ќе ја елиминира својата изложеност на FTX и ќе ги продаде сите FTT токени што ги поседува, во тоа време 23 милиони парчиња во вкупна вредност од 529 милиони долари.
Покрај тоа, Жао ги спореди FTT токените со криптовалутата луна, која изгуби 99 отсто од својата вредност во мај и покрај тоа што беше рекламирана како стабилна криптовалута. Ова предизвика паника кај корисниците на FTX, кои повлекоа повеќе од 6 милијарди долари средства од берзата за криптовалути.
За тоа време, самиот Бенкман-Фрид одеше низ Волстрит, Силициумската долина и постоечките инвеститори во FTX во потрага по пари за да ја спаси својата криптовалута, но без успех. Сепак, на 8 ноември, Binance потпишува писмо со намери за купување FTX. Жао твитна: „Попладнево FTX побара наша помош. Има значителна криза на ликвидноста“.
Веќе следниот ден, откако направи „снимка“ на финансиската состојба на FTX, Binance се откажува од намерата да купи FTX. Компанијата рече дека има намера да ги поддржи клиентите на FTX за да обезбеди ликвидност, но проблемите беа „надвор од нивната контрола или способност да помогнат“.
Во исто време, регулаторното тело во САД започнува истрага за работењето на FTX, особено за односот со „сестринските“ компании Alameda Research и FTX US (американскиот дел од операцијата е одделен во посебна компанија). Кризата се прошири на остатокот од крипто-пазарот, при што криптоберзата Crypto.com ги блокираше исплатите во некои криптовалути кои користат блокчејн Solana, поради изложеност на FTX.
На FTX му беа потребни повеќе од 9 милијарди долари за да се спаси од банкрот, што Бенкман-Фрид не можеше да го собере. На 11 ноември FTX прогласува банкрот според Поглавје 11, што значи дека компанијата не оди во ликвидација, туку се обидува да се спаси и може да продолжи да работи.
FTX, FTX USA (иако ден претходно се тврдеше дека оваа компанија е изолирана од проблемите на поширокиот FTX), Alameda Research и уште 130 други поврзани компании се во процес на банкрот, кои ќе ги води Џон Џеј Реј III . Интересно е што истата личност го предводеше банкротот на компанијата Enron, која стана синоним за корупција, бизнис измама и генерално неморален бизнис.
Наскоро, беше откриено дека недостасуваат помеѓу 1 и 2 милијарди долари средства од клиентите на криптоберзата FTX. Дури и да не е така, не е сигурно што ќе биде со овие средства. Депозитите во традиционалните банки се законски осигурани, а државата гарантира исплата на граѓаните во случај на банкрот. Во САД, на пример, горната граница што ја дава државата е 250 илјади долари.
За финансиските институции на крипто-пазарот, овој закон не важи и не постои правна основа за тоа како да се третираат средствата на клиентите на крипто берзите. На пример, прашање е дали е заштеда или инвестиција. Клиентите веројатно ќе треба да бидат принудени да наплатат преку суд, ако воопшто има нешто да се наплати, а законски ова е сè уште непозната област.
Се чини дека целата ситуација FTX длабоко го потресе Чангпенг Жао, со-основач и извршен директор на берзата за криптовалути Binance. Иако тој секогаш ги избегнуваше регулаторните држави и беше антитеза на Сем Бенкман-Фрид во овој поглед, тој изјави на состанокот на Г-20 во Бали: „Ни требаат некои регулативи, треба да го направиме тоа правилно, треба да го направиме во стабилна начин“.
Binance, најголемата берза за криптовалути во светот, формираше фонд за помош на проекти во крипто индустријата кои имаат проблеми со ликвидноста. Се шири паника, а следните проблеми би можеле да настанат околу берзата за криптовалути Crypto.com поради гласините дека 40 отсто од средствата се со слаба ликвидност и дека од неа се префрлени милијарда долари на крипто берзата FTX.
Самиот Бенкман-Фрид дал оставка од сите позиции во компаниите преку кои се збогатил и за неколку дена изгубил 94 отсто од своето богатство, паѓајќи од 16 милијарди долари на помалку од милијарда. Бахамите, земјата каде што е седиштето на FTX, покренаа кривична истрага за целиот случај, а извесно е дека во тоа ќе помогнат и истражните органи од САД.
Во тешка година за крипто заедницата, крајот е најлош можен. Низ пазарот, инвеститорите почнаа да повлекуваат средства од сметките во криптоберзите и криптофондовите на приватни „паричници“. Колапсот на FTX нема да доведе до колапс на криптофинансирањето, но ќе доведе до поголема регулација. Дури и оние кои досега беа скептични, како извршниот директор на Binance, Чангпенг Жао, сфаќаат дека одредена регулатива е неопходна за долгорочен опстанок.
