Масовните протести низ Иран не се први од ваков вид, но лесно можат да станат најопасни за режимот кој дојде на власт во Исламската револуција во 1979 година.
Reuters и другите западни медиуми во саботата објавија дека најмалку 50 луѓе загинале во судирите меѓу полицијата и демонстрантите, а во меѓувреме бројот сигурно се зголемил.
Да потсетиме, тие беа предизвикани од повеќе од сомнителната смрт на 22-годишната Махса Амини. Нејзиното семејство и активистите се убедени дека полицијата ѝ нанела повреди на главата, од кои набргу потоа колабирала во полициската станица во Техеран, завршила во кома и починала три дена подоцна во болница, наводно од срцев удар.
Таткото на Амини изјави за BBC дека полицијата објавила монтирани снимки од надзорните камери и го уверила дека камерите што ги носеле полицајците не работеле поради испразнета батерија и дека не можеле да ја однесат Махса порано во болница бидејќи не можеле да ги најдат клучевите на возилото на брзата помош. Тој го оспори и официјалниот лекарски извештај според кој неговата ќерка имала здравствени проблеми поради кои ѝ се слошило. Иранските власти продолжуваат да негираат дека таа била претепана.
„Примени се извештаи од надзорните органи, сослушани сведоци, прегледани видеоснимки, собрани вештачења и утврдено е дека нема тепање“, изјави министерот за внатрешни работи Ахмад Вахиди.
Таа беше уапсена од таканаречената „морална полиција“ поради „несоодветно“ носење хиџаб, традиционалната исламска марама што жените во Иран се обврзани да ја носат на јавно место со закон. Сега, во знак на протест, Иранките масовно ги симнуваат шамиите, мавтаат со нив и ги палат, уште еднаш пркосејќи му на овој исламистички закон и на бруталниот начин на кој се казнуваат оние жени кои го прекршуваат.
Бидејќи Амини има курдско потекло, протестите се најмасовни во северозападниот дел на земјата каде живее курдското малцинство, но се проширија во 80 градови низ земјата. Ако продолжат, тие би можеле да ги надминат оние од 2019 година, кои исто така имаа за цел да го соборат Хамнеи и неговиот режим. По неколку месеци, тие беа крваво задушени, а се проценува дека загинале околу 1.500 демонстранти.
Иако жените први излегоа на улиците, мажите им се придружија и протестот набрзо прерасна од барање за укинување на обврската за носење шамија на барање за соборување на исламистичкиот режим предводен од 83-годишниот ајатолах Али Хамнеи, кој е на чело на државата како нејзин врховен владетел од 1989 година до денес.
Како што рече иранско-американскиот политички аналитичар во Фондацијата Карнеги, Карим Саџадпур, ова е првенствено „бунт на иранските внуки против дедовците кои владеат со нивната земја“. Со други зборови, за конфликтот меѓу младите, прогресивни и образовани жени, и стари, конзервативни мажи „заглавени во времето“, без разлика дали тие се самите исламски свештеници или се исламистички настроени.
Не требаше многу време да ескалира конфронтацијата меѓу иранската полиција и другите безбедносни сили на режимот и тие да одговорат на насилството и подметнувањето пожар на дел од демонстрантите со отворање оган со боева муниција. А бидејќи мобилниот интернет е исклучен во голем дел од земјата, а странските известувачи немаат можност да известуваат од улиците на иранските градови, во моментов е многу тешко да се одреди вистинскиот број на загинати. Групите за човекови права тврдат дека бројот на загинати веќе надминал 75.
Во видеото споделено од невладината организација Iran Human Rights со седиште во Осло, може да се види како униформиран припадник на иранските безбедносни сили пука со калашников кон демонстрантите - не во воздух - на булеварот Фердовси во Техеран. И тоа е само едно од низата видеа каде што може да се види или слушне како се отвора оган во правец на демонстрантите, како и демонстранти погодени од куршуми. Полицијата тврди дека само во северната провинција Гилан досега се повредени над 100 полицајци.
А како што наведува Саџадпур, меѓу убиените, покрај Амини, има уште најмалку три девојки чии фотографии ги објавил како контраст на старите машки свештеници и функционери кои главно не биле избрани на демократски избори, но сепак ги држат главните лостови на моќ. Иранските власти во понеделникот соопштија дека досега се уапсени повеќе од 1.200 лица.
Amnesty International тврди дека има најмалку четири деца меѓу убиените демонстранти и ги обвинува иранските власти за „намерно и нелегално пукање со боева муниција кон демонстрантите“, односно „немилосрдниот напад на владата врз човечки животи под закрила на исклучување на интернетот“, пренесува Guardian.
„Рано е да се процени дали тековните протести во Иран ќе доведат до промени. Но, сосема е неодржливо жените во Иран - кои се многу пообразовани од мажите - да продолжат да живеат под режим на родов апартхејд управуван од реакционерни старци“, заклучува Саџадпур.
Во секој случај, нема знаци за забавување на протестите. Активистичкиот Twitter профил 1500 Tasvir во понеделникот, меѓу другото, објави видео на кое Иранците наводно извикуваат „Смрт за Хамнеи“ од нивните прозорци. А сведоците потврдија за агенцијата Франс прес дека и вчера вечерта демонстрантите маршираа низ улиците на Техеран и другите градови.
„Оваа храбра жена го соблече хиџабот и бестрашно тргна кон безбедносните сили за да протестира против бруталната смрт на Махса Амини. Ги повикувам феминистките и борците за слобода ширум светот да ни се придружат, поддржувајќи ги иранските жени и востанието на народот против режимот“, напиша на Твитер истакнатата иранско-американска активистка за правата на жените, Масих Алинеџад, заедно со видеото на брутално удирање на жена. го соборил полицаец и го претепал со палка.
„Што сакаме од Запад?
1. Престанете да преговарате со нашите убијци за нуклеарниот договор
2. Отповикајте ги сите ваши амбасадори од Иран
3. Престанете да ја легитимирате Исламската Република, наместо тоа дајте му глас на иранскиот народ кој се соочува со пушки и куршуми да му каже не на режимот“, изјави таа каква поддршка очекува од западните земји во друга објава, заедно со снимка од нејзиното појавување на Fox News.
Таа ги повика и западните политичари, прогласени феминистки, кои носат хиџаб на состаноците со иранските политичари. Додуша, истото не може да се каже за познатата новинарка на CNN, Кристијане Аманпур, која го одби барањето на иранскиот претседател Ебрахим Раиси да носи хиџаб за време на интервју. Темата на интервјуто требаше да биде крвавото задушување на протестите во Иран. Аманпур го одби барањето да носи шамија на американско тло, а Раиси за возврат го откажа интервјуто во последен момент.
Иранскиот режим, од друга страна, уште еднаш ги обвинува САД и другите западни земји за оркестрирање на бунтот во Иран, исто како што тврдеше за т.н. Зелената револуција од 2009 година и големите протести во 2019 година.
„Вашингтон секогаш се обидува да ја ослабне стабилноста и безбедноста на Иран, иако тоа беше неуспешно“, рече портпаролот на иранското Министерство за надворешни работи Насер Канаани, додавајќи дека САД сакале да го злоупотребат трагичниот инцидент во поддршка на „немирите“ и го игнорирале „присуството на милиони луѓе на улиците и плоштадите во земјата за поддршка на системот“.
Сепак, претседателот Раиси рече, во очигледен обид да ги смири демонстрантите, дека Иран ја обезбедува слободата на изразување и дека наредил истрага за смртта на Махса Амини. Но, покрај оваа смрт, иранската полиција и судството треба непристрасно да ја истражат смртта на десетици демонстранти, што секако не е за очекување.
Истовремено најави дека „одлучно ќе се справи“ со демонстрантите. Иранското Министерство за надворешни работи вчера соопшти дека го поканило британскиот амбасадор да протестира поради наводно непријателската атмосфера создадена од британските медиуми на персиски јазик. Го повика норвешкиот амбасадор поради неодамнешните изјави на претседателот на норвешкиот парламент, Масуд Гараххани. Сето ова сведочи за растечката нервоза во Техеран.
Дополнително комплицирање на спорот за Техеран е наводното лошо здравје на Хамнеи, што ги поттикна шпекулациите за неговиот можен наследник. Џонатан Пирон, историчар специјализиран за Иран во Институтот Етопија во Брисел, за France 24 изјави дека најверојатен кандидат за наследник е Раиси, кој како претставник на конзервативната струја на режимот ја ужива довербата на Хамнеи.
