Дали некогаш сте го имале тоа чудно чувство дека веќе сте ја доживеале истата ситуација, иако тоа е невозможно? Понекогаш дури може да изгледа како да преживувате нешто што веќе се случило. Овој феномен, познат како дежа ви (Déjà vu), долго време ги збунува филозофите, невролозите и писателите.
Почнувајќи од доцните 1800-ти, почнаа да се појавуваат многу теории за тоа што може да предизвика дежа ви, што на француски значи „веќе видено“. Луѓето мислеа дека тоа може да потекнува од ментална дисфункција или можеби некој вид на мозочен проблем. Или можеби тоа било привремено „икање“ во инаку нормалното функционирање на човечката меморија. Сепак, до неодамна оваа тема никогаш не се дискутираше во полето на науката, пишува The Conversation.
На почетокот на овој милениум, научникот по име Алан Браун одлучил да направи преглед на сè што истражувачите откриле за дежа ви до тој момент. Голем дел од она што можеше да го најде беше надополнето со паранормалното, поврзано со натприродни нешта, како што се минати животи или психички способности. Тој пронашол студии кои ги испитувале обичните луѓе за нивните искуства со дежа ви. Од сите овие дела, Браун успеал да собере некои основни наоди за овој феномен. На пример, тој открил дека приближно две третини од луѓето доживуваат дежа ви во одреден момент од нивниот живот. Тој откри дека најчестиот поттик за дежа ви е сцена или место, а следниот најчест предизвикувач е - разговор. Тој, исто така, открил дека низ вековите имало навестувања во медицинската литература за можна поврзаност помеѓу дежа ви и некои видови мозочни напади.
Рецензијата на Браун ја внесе темата за дежа ви во доменот на мејнстрим науката бидејќи се појави во научно списание кое обично го читаат когнитивните научници, а исто така и во книга наменета за научниците. Неговата работа послужи како катализатор за научниците да дизајнираат експерименти за истражување на дежа ви.
Охрабрен од работата на Браун, друг истражувачки тим започна да спроведува експерименти насочени кон тестирање на хипотези за можните механизми на дежа ви. Тие истражија хипотеза стара речиси еден век дека сугерира дека дежа ви може да се случи кога постои просторна сличност помеѓу моменталната сцена и сцената на која не се сеќавате. Психолозите ова го нарекоа Гешталт хипотеза за блискоста.
На пример, замислете дека поминувате покрај болница на пат да посетите болен пријател. Иако никогаш претходно не сте биле во оваа болница, ве погодува чувството што го имате. Основната причина за ова искуство на дежа ви може да биде тоа што распоредот на сцената, вклучувајќи го мебелот и одредени предмети во просторот изгледа како некоја друга сцена што сте ја доживеале во минатото.
Можеби начинот на кој е поставена болницата- мебелот, предметите на шалтерот, начинот на кој просторот се поврзува со ходникот - е ист како и комплетот маси за добредојде на училишниот настан на кој присуствувавте пред една година. Според Гешталт хипотезата за блискост, доколку не ви падне на ум таа претходна ситуација со сличен изглед на сегашната, може да ви остане само силно чувство на блискост за сегашната.
За да ја истражи оваа идеја во лабораторија, тимот користел виртуелна реалност за да ги смести луѓето во сцените. На овој начин, тие можеа да манипулираат со средини во кои се наоѓаа луѓето - некои сцени го делат истиот просторен распоред, додека други беа различни. Како што беше предвидено, дежа ви беше поверојатно да се случи кога луѓето биле во сцена која го содржи истиот просторен распоред на елементи како претходната сцена што ја виделе, но не се сеќавале.
Ова истражување сугерира дека еден од факторите што придонесува за дежа ви може да биде просторната сличност на нова сцена со меморијата што моментално не може свесно да се потсети. Сепак, тоа не значи дека просторната сличност е единствената причина за дежа ви. Многу е веројатно дека многу фактори можат да придонесат за она што ја прави сцената или ситуацијата позната. Во тек е понатамошно истражување за да се испитаат дополнителни можни фактори кои водат до овој мистериозен феномен, заклучува The Conversation.
