Во понеделникот, бројни странски и домашни медиуми објавија дека причина за наглото намалување на бројот на новозаразени во Јапонија, но и во Индија, можеби е еволутивен ќорсокак во кој западнал вирусот.
Имено, во Јапонија бројот на новозаразени, откако го достигна својот врв на крајот на август, кога дневните инфекции надминаа 20.000, во последните денови падна на под 200.
Хипотезата за самоуништување со мутации
Оваа хипотеза беше изнесена од Итуро Инуе, професор на Јапонскиот национален институт за генетика. Тој верува дека е можно делта сојот во Јапонија да има акумулирано премногу мутации на вирусен неструктурен протеин кој ги коригира генетските дефекти, наречен nsp14.
Според неговата хипотеза, последица на овие мутации е тоа што вирусот не успеал навреме да ги поправи мутациите, што на крајот довело до акумулација на неповолни мутации и самоуништување на вирусот. Истражувањата покажаа дека во Азија повеќе луѓе имаат одбранбен ензим наречен APOBEC3A кој ги напаѓа РНК вирусите како што е SARS-CoV-2, предизвикувачкиот агенс на COVID-19, во споредба со луѓето во Европа и Африка, така што, според Инуе, ова е можна причина зошто тоа се случи во Јапонија, но не и во Европа. Во овие напади, APOBEC3A може да го оштети протеинот nsp14, кој служи за корекција на мутациите.
Многу експерти не се согласуваат со оваа хипотеза и сметаат дека избледувањето на епидемијата во Јапонија се должи на комбинацијата од високата вакцинација на над 76% од вкупното население, големиот број заразени во последниот бран и голема дисциплина во почитувањето на епидемиолошките мерки, особено во одржување на растојание и носење маски. Јапонците се навикнати да користат маски секогаш кога има епидемии на респираторни заболувања, дури и на отворено.
Но, хипотезата е сè уште интересна бидејќи го поставува прашањето дали навистина може да се случи во одреден момент вирусот SARS-CoV-2 да стане неефикасен во ширењето и да исчезне.
Историјата потврдува дека вирусите исчезнуваат
Научните истражувања покажаа дека многу вируси на грип со текот на времето исчезнале од оптек кај луѓето. Се смета дека секој вирус на грип ќе исчезне во период од децении или максимум 120 години. Откако ќе исчезне, ќе биде заменет со друг, што може да предизвика пандемија.
Најстариот доказ за поддршка на тезата дека вирусите сами исчезнуваат е откривањето на вирусот на сипаници во останките на еден од Данците кои биле убиени во 1002 година во Оксфорд, Англија, за да се одвратат нападите на Викинзите. Имено, кога научниците го анализирале вирусот, откриле дека тој значително се разликува од вирусите на сипаници кои пустошеле во 1970-тите додека не биле запрени со масовна вакцинација.
Така, вирусот откриен на локација во Англија мораше природно да исчезне самиот пред стотици години, додека вирусот од 1970-тите изумре благодарение на вакцинацијата. Со други зборови, вирусот на сипаници исчезнал најмалку двапати.
Еден од поновите примери на вируси кои исчезнале е SARS. Вирусот, како и SARS-CoV-2, се прошири од животните на луѓето на пазарот за живи животни во кинеската провинција Гуангдонг. Се смета дека тој се преселил од лилјаци други животни во 2002 година, за потоа да ги зарази и луѓето. Тој исчезнал благодарение на строгите мерки за изолација кои можеле ефикасно да се применат во неговиот случај бидејќи пациентите многу рано покажувале тешки симптоми - скоро секое петто заразено лице умирало набргу потоа. Со рано следење и изолирање на пациентите, пред да успеат да заразат други, беше запрено ширењето на вирусот што го предизвика SARS и исчезна бидејќи немаше кој да зарази. Покрај тоа, тој не можеше да се врати во својот изворен резервоар, меѓу дивите шумски животни, бидејќи тие обично не се заразуваат со него. Животното кое го пренело на луѓето било едно од ретките заразени, а веројатно директно било заразено од лилјакот.
Освен SARS, само два други вируси во историјата изумреа благодарение на мерките на човекот - сипаници и говедска чума, кои беа запрени со вакцинација.
Во моментов, вирусот што предизвикува детска парализа е на работ на истребување. Детската парализа (полио) предизвикува инвалидитет кај релативно мал процент од децата, но задолжителната вакцинација е воведена во повеќето земји во светот. Благодарение на кампањата за масовна вакцинација, бројот на случаи на терен е намален за 99% од 1980-тите. Дивиот полиовирус е искоренет на сите континенти освен Азија, а од 2020 година, Авганистан и Пакистан се единствените две земји каде болеста сè уште е класифицирана како ендемична.
Дали другите вируси ќе исчезнат?
Некои вируси, како оние што предизвикуваат грип, тешко се запираат трајно. Клучниот проблем е што покрај луѓето имаат и други резервоари кај животните, во кои тие се рекомбинираат и циркулираат. На пример, вирусите на грип имаат резервоари кај дивите и домашните птици и свињите.
Истото важи и за епидемиите на ебола кои се повторуваат и престануваат одново и одново. Откако вирусот беше откриен во 1976 година, досега во Африка има најмалку 26 епидемии на ебола. Но, ова се само скокови од животни (најчесто лилјаци) на луѓе кои здравствените системи ги забележале бидејќи имало повеќе случаи на болеста кај луѓето. Некои студии за генот на вирусот ебола покажаа дека имало повеќе од овие скокови, најмалку 118, но повеќето поминале незабележано. Значи, сѐ додека има лилјаци, тој вирус ќе остане со нас, без разлика дали некој е заразен некаде или не. Индивидуалните епидемии на вирусот ебола успешно се запираат и не успеваат да се шират низ светот бидејќи еболата предизвикува и исклучително тешки симптоми.
Тука спаѓа и MERS, кој во 2012 година премина на луѓе од камили. Оттогаш тој се префрли на луѓе во стотици различни прилики.
Домородните соеви на грип имаат тенденција да се развиваат преку многу различни патишта. Но, повеќето вируси исчезнуваат во одреден момент. Се проценува дека на секои неколку децении се развива нов тип на грип за да го замени стариот, а вирусите кои го предизвикуваат обично се составени од комбинација на стари вируси на грип и нови кои доаѓаат од животни.
На пример, вирусот H1N1 што ја предизвика пандемијата на грип во 1918 година исчезна со текот на времето делумно поради тоа што преживеаните станаа отпорни на него и делумно затоа што акумулираше мутации кои беа бескорисни или дури и активно штетни за неговиот опстанок.
За жал, истражувањата покажаа дека SARS-CoV-2 може да се прошири на диви и домашни животни како визон, мачки и кучиња и од нив да се врати меѓу луѓето.
Предности и недостатоци на брзите мутации
Брзата мутација на вирусот може да биде корисна, но и штетна. Од една страна, му овозможува да се менува и приспособува за полесно да се пренесува, полесно да влегува во клетките и побрзо да се размножува. Но, од друга страна, пребрзата стапка на мутација може да резултира со акумулација на штетни мутации што може да го отежнат ширењето на вирусот. Повеќето мутации се штетни или бескорисни, но некои, ретки, му даваат на вирусот одредена еволутивна предност. Кај популацијата домаќин преовладува вирусот кој е најуспешен во ширењето, исто како што позаразната делта ја победи претходната алфа.
SARS-CoV-2, кој предизвикува COVID-19, е едноверижен РНК вирус и тие мутираат побрзо од двоверижните РНК вируси и ДНК вирусите. Истражувањата покажаа дека големината на геномот е генерално негативно корелирана со стапката на мутација - колку е поголем геномот, толку помалку мутации.
Во оваа смисла, добро е што вирусот SARS-CoV-2 има голем геном составен од околу 30 илјади базни парови, па затоа мутира релативно бавно за едноверижни РНК вируси, побавно од грипот. Се проценува дека SARS-CoV-2 акумулира околу две мутации месечно. Корелацијата помеѓу големината на геномот и бавноста на мутацијата е логична бидејќи вирусот со голем геном мора да има добро уредена проверка на точноста на копирање на неговиот код. Ако го немаше тоа, ќе се случат премногу грешки во големиот геном и вирусот немаше да биде ефикасен - би се создале премногу вирусни честички во репродукцијата што би биле дефектни. Вирусот на грип, кој е многу пократок во РНК, може да си дозволи луксуз да биде помалку прецизно транскрибиран и повеќе мутиран, а истото важи и за вирусите на хепатитис Ц и ХИВ. Но, SARS-CoV-2 сè уште мутира доволно брзо што може да предизвика пробивни инфекции со текот на времето, дури и кај оние што се заштитени со вакцинација и прележување.
Вирусите би можеле да бидат принудени да изумрат со забрзување на мутацијата
Според оваа хипотеза, одредени соеви на вирусот SARS-CoV-2, како што е делта, природно би можеле да акумулираат доволно штетни мутации за да исчезнат. Некои експерти веруваат дека токму тоа се случува во Јапонија и Индија во последно време. Но, засега нема објавени студии кои би го потврдиле тоа.
Бидејќи мутациите кои се пребрзи можат да бидат штетни за вирусите, некои научници веруваат дека вештачкото забрзување на процесот со одредени лекови може да помогне да се запрат. Оваа идеја би можела да се искористи за да се запре сезонскиот грип, настинките, но и COVID-19.
Забрзаните мутации може да се користат и за лекување на поединечни пациенти. Веќе има некои докази дека ова може да функционира. Имено, клиничките испитувања во САД и Јапонија покажаа дека лек кој ги стимулира мутациите на фавипиравир е ефикасен против сојот на грипот H1N1 со тоа што го прави помалку заразен.
Една студија, објавена во март 2021 година во списанието Nature Communications, покажа дека лекот фавипиравир е ефикасен кај заморчиња инфицирани со вирусот SARS-CoV-2.
Но, научниците генерално се согласуваат дека, без разлика колку се трудиме, ретко можеме да дојдеме до ситуација во која можеме да тврдиме дека сме искорениле некој вирус засекогаш. Некои од нив можат да се сокријат кај луѓето и животните, други во вечниот мраз, а трети во лабораториски фрижидери. SARS-CoV-2 засега многу успешно се шири, а освен луѓето има и други резервоари, така што треба да се очекува дека ќе остане со нас во годините што доаѓаат, како сезонски грип или настинки предизвикани од други коронавируси.
