Неодамна потпишаната декларација за зајакнување на одбранбената соработка меѓу Хрватска, Албанија и Косово предизвика огорчен одговор од Александар Вучиќ, претседател на Република Србија. Ова само по себе не би било некоја посебна вест, ако се земе предвид колку често Вучиќ ги критикува соседните земји, особено оние наведените, дека дејствуваат против српските интереси.
Но, во овој случај обвини и една од трите земји дека прекршила, според него, одреден регионален договор од воено-безбедносен карактер, потпишан уште во 1996 година.
Станува збор за Договорот за субрегионална контрола на вооружувањето, кој во тоа време го потпишаа Хрватска, Босна и Херцеговина и Сојузна Република Југославија. И таа федерална република, формирана од помал дел од поранешната Социјалистичка Федеративна Република Југославија, подоцна се подели на Србија и Црна Гора.
Веднаш по оваа реакција, српските медиуми блиски до власта најавија воспоставување воена соработка меѓу Србија и Унгарија, но досега речиси и да нема реакција на оваа вест во регионалната политичка јавност.
Хрватскиот премиер Андреј Пленковиќ во меѓувреме само „одмавна со рака“ на забелешката на Вучиќ за непочитување на постарите обврски, тврдејќи дека текстот на новиот договор никому не прави вистински проблеми, пишува Deutsche Welle.
Тој исто така изјави дека Хрватска не мора никого да прашува за ова, дури ни Србија или НАТО, иако е тешко да се поверува дека овој чин не бил во согласност со интересите на Северноатлантската алијанса.
„Но, обвинението дека тоа го прекршува договорот од 1996 година едноставно не соодветствува со вистината“, вели за DW поранешниот хрватски политичар и дипломат Божо Ковачевиќ, сега предавач на загрепскиот универзитет Либертас.
Тој забележува дека, пред сè, една од тогашните држави потписнички повеќе не постои, а покрај тоа што овој нов договор суштински само ја официјализира соработката што веќе со години постои меѓу трите конкретни држави.
„Трето, претседателот Вучиќ не прецизираше што претставува закана за националната безбедност на Србија, затоа што само може да биде основа за оправдана критика. Албанија и Република Хрватска веќе се во НАТО, тие ја признаа независноста на Косово, а исто така може да се каже дека овој договор е аналоген на Балканскиот пакт што во 1953 година го потпишаа Југославија и две членки на НАТО – Грција и Турција. Со тоа индиректно се гарантираше безбедноста на СФРЈ од НАТО во случај на напад на СССР. Иако расудувањето по аналогија не е најсигурно, ова потсетува на тоа“, вели Ковачевиќ.
Според него, договорот Хрватска-Албанија-Косово е „бениген“ по содржина, а неговата цел е единствено да ја зајакне безбедноста на Косово.
„Сè уште постои причина за загриженост“, додаде тој, „со оглед на тоа што Србија неодамна беше вклучена во немирите таму на паравоен начин. Од друга страна, зборувајќи за 96-та и она што следеше, треба да се забележи дека една од државите што произлегоа од Сојузна Република Југославија, исто така, се приклучи на НАТО во меѓувреме - Црна Гора, се разбира, веќе не е важечка закана за таа организација. Според тоа, овој договор повеќе не е применлив. Се разбира, тоа не значи дека треба да се дозволи да се организираат сојузи кои би ја загрозиле Србија“, вели тој.
Затоа, претставниците на трите влади копотписнички, смета Божо Ковачевиќ, треба уште еднаш да објаснат како и зошто целта на нивниот договор не е да и се закануваат на Србија или на некој друг.
Вториот соговорник на DW на оваа тема, политикологот Бошко Пицула од Факултетот за политички науки во Загреб, е на мислење дека актуелните безбедносни врски меѓу земјите од Централна и Југоисточна Европа се пред сè одраз на автентична потреба во регионален контекст.
Од друга страна, рече Пицула, тие се одраз на процесите кои сè повеќе се случуваат на континентално и на глобално ниво.
„Декларацијата за зајакнување на одбранбената соработка меѓу Хрватска, Албанија и Косово треба да се гледа во овој контекст, бидејќи Хрватска и Албанија заеднички влегоа во НАТО во 2009 година како дел од тогашниот бран на експанзија во југоисточна Европа како специфичен дел од континентот оптоварен со конфликти, а од крајот на војната во 1999 година, мировните сили на НАТО беа распоредени во исто време на Косово Подрегионалниот договор за контрола на оружјето од 1996 е еден од докажаните најефикасните механизми на ОБСЕ“, вели тој.
Имено, тоа беше меѓународен договор на Организацијата за безбедност и соработка во Европа, кој по завршувањето на војната во Босна и Херцеговина во 1995 година, а врз основа на Дејтонскиот мировен договор, овозможи контрола на оружјето, одржување на воената рамнотежа и пред сè, создавање безбедносни услови на територијата на самата Босна и Херцеговина, а потоа на Хрватска и Црна Гора во тоа време заедничкиот успех на државата Србија и Србија.
Пицула нагласува дека двата документи треба самостојно да гарантираат највисоко можно ниво на безбедност на нивните држави потписнички.
„Истовремено, неопходно е да се изградат политички, или дипломатски, комуникациски врски, така што градењето мир и обезбедувањето меѓусебна безбедност се трајна определба, особено поради претходните војни. Дополнително, внатрешната политика секогаш ќе ги одредува надворешнополитичките одлуки, а содржината и начинот на комуникација на политичките раководства на засегнатите земји треба постојано да се следат. Посебно поради моменталната ситуација во Европа“, заклучи Бошко Пицула.
