Дали некогаш сте се запрашале каде оди енергијата додека возите велосипед, готвите ручек или го користите вашиот мобилен телефон? Сите овие дејства се совршени примери за тоа како функционира законот за зачувување на енергијата. Иако не го гледаме, овој закон ги регулира речиси сите процеси во нашите животи. Накратко, енергијата не може да исчезне или да се појави од никаде - таа само ја менува формата. Без разлика дали се занимавате со физика или едноставно уживате во секојдневните активности, законот за зачувување на енергијата е секогаш присутен. Во оваа статија едноставно ќе објасниме што е законот за зачувување на енергијата, како го гледаме во секојдневниот живот и какво е неговото влијание врз природата и технологијата.
Едноставно кажано, законот за зачувување на енергијата вели дека енергијата не може да се создаде или уништи, туку само се менува од една форма во друга. Значи, ако енергијата постои во една форма, таа ќе остане во системот, само ќе го промени својот „изглед“. На пример, кога возите велосипед по удолница, потенцијалната енергија што сте ја добиле од качувањето се претвора во кинетичка енергија на движење. Исто така, кога пеглате облека, електричната енергија од штекерот се претвора во топлинска енергија на пеглата.
Овој закон, иако навидум апстрактен, го обликува начинот на кој се развива светот околу нас. Сè што се случува, од согорување на дрво до работа на електричен мотор, може да се објасни преку едноставна формула: енергијата само се трансформира.
Формалната дефиниција на законот за зачувување на енергија гласи: „Вкупната енергија на затворениот систем останува константна; енергијата не може ниту да се создаде ниту да се уништи, туку само да се трансформира од една форма во друга“. Тоа значи дека вкупната количина на енергија во секој систем е секогаш иста, без разлика колку пати се трансформира. Ако, на пример, погледнеме автомобил во движење, енергијата на горивото (хемиската енергија) се претвора во кинетичка енергија на автомобилот, додека дел од неа се претвора во топлинска енергија поради триењето и работата на моторот.
На молекуларно ниво, за време на хемиските реакции, енергијата складирана во хемиските врски помеѓу атомите се менува од една во друга форма. На пример, кога молекулите реагираат, старите хемиски врски се прекинуваат (ослободуваат енергија) и се формираат нови врски (складираат енергија). Вкупната количина на енергија останува иста, се менува само начинот на кој енергијата се распределува во системот.
Сите го користиме секој ден, иако можеби не сме свесни за тоа. На пример, кога ќе ја вклучите рерната, енергијата од струјата се претвора во топлина што ја готви храната. Кога трчате, вашето тело ја користи енергијата складирана во форма на калории што сте ги внеле со храната, а таа енергија потоа се претвора во кинетичка енергија на вашите мускули и телесна топлина.
Дури и при моменти на одмор - на пример, кога го оставате автомобилот паркиран на рид - законот за зачувување на енергијата сè уште важи. Потенцијалната енергија на паркиран автомобил (поради гравитационата сила) се претвора во кинетичка енергија штом автомобилот ќе почне да се движи по удолницата.
Можете да видите пример за таков пренос на енергија во Њутновото нишало, каде што потенцијалната енергија на едната кугла од нишалото се претвора во кинетичка енергија што се пренесува на другите кугли, што покажува дека енергијата не исчезнува, туку постојано се менува од една форма во друга. Овие едноставни примери на законот за зачувување на енергијата покажуваат колку овој закон е вклучен во сите аспекти на нашите животи, од наједноставните дејства до сложените технологии.
Природата е мајстор за енергетска трансформација. Да ја погледнеме, на пример, фотосинтезата. Растенијата ја користат сончевата енергија за да создадат хранливи материи и кислород. Енергијата од сончевата светлина се претвора во хемиска енергија која ги поттикнува животните процеси на растенијата, а подоцна и на животните и луѓето кои се хранат со нив.
Друг пример се грмотевиците. Енергијата складирана во облаците (електрична потенцијална енергија) се ослободува во форма на светлина и топлина кога ќе се појави гром. На крајот, енергијата се шири низ атмосферата како звук (гром).
Овие примери на законот за зачувување на енергијата во природата покажуваат како енергијата континуирано се менува од една форма во друга, одржувајќи рамнотежа во светот.
Кога станува збор за технологијата, законот за зачувување на енергијата игра клучна улога во развојот на многу уреди и системи што ги користиме. На пример, електричните генератори користат механичка енергија (движење) за да создадат електрична енергија, која потоа ја користиме за напојување уреди. Слично на тоа, автомобилските мотори ја претвораат хемиската енергија на горивото во кинетичка енергија на движење, но и во топлинска енергија која се губи преку издувните гасови и триењето.
Во науката, овој закон се користи за да се разбере како функционира универзумот. Од проучувањето на планетарното движење до развојот на напредни енергетски системи, законот за зачувување на енергијата е основа на многу откритија. Така, на пример, научниците кои ги проучуваат црните дупки и другите космички феномени го користат овој закон за да разберат како функционира и се трансформира енергијата во универзумот.
Иако не можеме да го видиме, законот за зачувување на енергијата е присутен насекаде околу нас. Тој е таен водич кој ги обликува сите процеси во нашиот секојдневен живот, природата и технологијата. Без разлика дали готвите, трчате или само ја набљудувате природата, овој закон ја регулира транзицијата на енергијата од една во друга форма, потсетувајќи нè дека енергијата е секогаш тука, само во различна форма. Со разбирање како функционира законот за зачувување на енергијата, можеме подобро да ги цениме не само научните откритија, туку и едноставните активности во нашите животи.
