Јужна Турција вчераутро во 4 часот и 17 минути по локално време беше погодена од катастрофален земјотрес со јачина од 7,8 степени по Рихтер, кој беше почувствуван на стотина километри, а беше забележан на сеизмографите низ Европа.
Потоа истото подрачје го потресе уште еден силен земјотрес во 13:30 часот, со јачина од околу 7,5 степени според Рихтеровата скала.
Нов земјотрес со интензитет од 5,6 степени по Рихтеровата скала денеска ја погоди централна Турција, соопшти Европско-медитеранскиот сеизмолошки центар.
Според досегашните информации, загинале околу 5.000 луѓе, но се стравува дека бројот на жртви може да биде многу поголем, можеби дури и десетици илјади. За жал, првиот земјотрес ги фати повеќето луѓе на спиење.
Епицентарот на првиот земјотрес бил во провинцијата Кахраманмарас на југоистокот од земјата, на околу 60 километри додека врана лета од сириската граница. Во таа област живеат стотици илјади бегалци.
Зошто има толку силни земјотреси во Турција?
Турскиот претседател Тајип Ердоган рече дека тоа е најголемата катастрофа од земјотресот во 1939 година, кога земјотрес со јачина од 7,8 степени според Рихтеровата скала ја погоди земјата во областа на градот Ерзинџан. Во тоа време од земјотресот и неговите последици загинаа околу 33.000 луѓе.
Во Турција разорните земјотреси се случуваат релативно често. Зошто се силни, зошто одземаат толку многу животи и зошто предизвикуваат толку голема штета?
Хрватскиот сеизмолог д-р Јосип Стипчевиќ од Природно-математичкиот факултет во Загреб вели дека главната причина за сите земјотреси во Турција е тоа што арапската тектонска плоча ја турка помалата анадолиска плоча на која лежи Турција.
„Анадолиската плоча всушност е исцедена помеѓу арапската плоча и големата евроазиска плоча“, вели Стипчевиќ.
„Поголемиот дел од сеизмичката активност во Турција е групирана на два главни раседни системи - северноанадолиски и источноанадолиски раседни системи. Северноанадолискиот е оној за кој слушаме почесто, и таму се случуваат големи земјотреси, како што е земјотресот со јачина од 5,8 степени според Рихтеровата скала што се случи во близина на Истанбул во 2019 година и големиот, со магнитуда 7,6, во близина на Измит во 1999 година. Источноанадолискиот, каде што вчера се случи земјотресот, се наоѓа во источниот дел на Турција недалеку од границата со Сирија и Ирак“, рече Стипчевиќ.
Мала разлика во магнитудата подразбира голема разлика во моќноста
Кога се споредуваат магнитудите на земјотресите, треба да се запомни дека скалата е логаритамска, што значи дека секој следен степен на неа укажува на многу поголема разлика во јачината во однос на претходната.
Имено, поради логаритамската основа на магнитудата, секое зголемување за една единица претставува десеткратно зголемување на амплитудата. Во однос на енергијата, која е во тесна корелација со разорната моќ на земјотресот, секое зголемување на единицата магнитуда одговара на зголемување на ослободената енергија за околу 32 пати, а зголемувањето од 0,2 одговара на приближно двојно зголемување на ослободената енергија. Со други зборови, првиот земјотрес со јачина од 7,7 степени е околу двојно посилен од вториот, кој беше со јачина од 7,5 степени.
Областа каде што се случи вчерашниот земјотрес е сеизмолошки помалку активна од северноанадолискиот систем, каде што се случи земјотресот во 1939 година.
На источноанадолискиот расед во радиус од 250 километри од земјотресот на 6 февруари 1970 година до денес се случиле само три земјотреси со магнитуда од 6 или повеќе. Најсилниот од нив, со магнитуда 6,7, се случи на 24 јануари 2020 година, североисточно од вчерашниот.
Јужна Турција и северна Сирија доживеаја повеќе разорни земјотреси во минатото. Сириски Алепо бил уништен неколку пати во историјата, иако точните локации и магнитуди на овие земјотреси може само да се проценат. Во 1138 година, Алепо бил погоден од земјотрес со проценета магнитуда од 7,1, а во 1822 година со јачина од 7,0 степени. Бројот на жртвите во второто се проценува меѓу 20.000 и 60.000.
Стипчевиќ вели дека вчерашниот земјотрес со јачина од околу 7,8 степени е отприлика најголемиот што може да се очекува на тоа подрачје.
„Тоа е најголемиот земјотрес што е регистриран на тоа подрачје. Поголем немало во последните 1000 години. Земјотресот вчера беше со најголема магнитуда што може да се очекува на двата раседа во Турција. Се случи на должина на раседот од околу 200 километри, што е приближно растојание како од Загреб до Славонски Брод“, вели хрватскиот експерт.
Разорен тип на расед
Една од причините за силните земјотреси во Турција е разорниот тип на главните раседи.
„Кај раседите во Турција нема поместувања на тектонските плочи една под друга, туку се лизгаат една до друга. Ова е сличен механизам за земјотреси како тој во Петриња. Тоа се таканаречени раседи со хоризонтално поместување , или на англиски strike-slip. Земјотресите во нив настануваат затоа што две крила на расед се лизгаат едно до друго. Во Турција, ова движење на една плоча до друга има размер од околу 20 mm годишно“, вели Стипчевиќ.
„Двете крила на раседот се движат релативно едно на друго поради дејството на тектонските сили, но поради триење често се заглавуваат и се акумулира еластична енергија. Кога акумулираната еластична енергија ќе го надмине внатрешното триење, доаѓа до пукање и се ослободува енергија (видео погоре) Во најголем дел се ослободува како топлина, а во помала мера како земјотрес. Раседите со хоризонтално поместување често се среќаваат на копно во близина на населени места“, објаснува Стипчевиќ.
Проблемот со лошата градба и местото на расед
Земјотресите се случуваат релативно често во Турција, така што сите се свесни за тоа. Меѓутоа, таму има многу стари градби кои не биле дизајнирани за силни земјотреси.
„Посебен проблем е тоа што има многу градови во близина на тој расед на источна Анадолија. Тоа е многу густо населено подрачје. Многу е тешко таму да се изградат отпорни згради кога раседот поминува блиску до градот. Поради ова се случуваат големи штети, дури и ако се гради солидно. Во јужна Турција станува збор за комбинација од недоволно квалитетна градба и близината на големите градови. За жал мислам дека може да се очекуваат многу лоши вести. Првите проценки велат дека околу 200 км раседи се ослободени и дека многу згради се урнати. Во исто време, првиот земјотрес се случи среде ноќ, додека сите беа дома. Се плашам дека вестите ќе бидат лоши“, рече Стипчевиќ.
Најсилните земјотреси се случуваат кога плочите се поместуваат
Најсилните земјотреси се случуваат во зоните на субдукција, односно кога една плоча ќе се повлече под друга. Ова се случува на места каде што океанската плоча се спушта под друга океанска или континентална плоча.
„Ова се мегаземјотреси кои можат да имаат магнитуди поголеми од 8,5 степени. Кај раседите со хоризонтално поместување, генерално се очекува најголемите земјотреси да бидат како оној што се случи вчера во источна Турција. Имало и поголеми во светот, но главно е од тој ред на големина“, вели Стипчевиќ.
Но, субдукционите земјотреси најчесто се случуваат во океаните, а земјотресите со удари се случуваат на копно, често во населени области, поради што одземаат многу животи.
