Александар Лукашенко почна да покажува знаци на незадоволство поради војната во Украина.
Иако Белорусија е единствениот (отворен) сојузник на Русија, претседателот Лукашенко се пожали дека воената кампања на рускиот претседател Владимир Путин е попречена. Покрај тоа, тој апелира до Западот да ја изземе Белорусија од санкции и да не ја гледа како коагресор.
Отстапувањето што сега го прави Лукашенко не е ништо ново во неговата политика. Слични потези направи неколкупати во последните две децении владеење. На пример, Белорусија со години купува руска нафта и гас по ниска цена бидејќи руските извозници на нафта и гас не мораа да плаќаат царини за извоз во Белорусија. Ова им овозможи на Белорусија и Лукашенко да купуваат нафта и гас поевтино и да ги продаваат поскапо во Европа.
Во 2010 година Русија воведе царина за нафта. Како одговор, Белорусија склучи договор со Венецуела, намалувајќи го увозот на гориво од Русија. Нафтата од Венецуела дојде по морски пат до украинското пристаниште Одеса. Во 2015 година, Путин продолжи да ги намалува царините за извоз на нафта, што повторно беше поволна позиција за Белорусија.
Организираше преговори меѓу Украина и отпадничките покраини, а во Минск беа потпишани договорите
Во 2014 година, кога Русија го анектираше Крим, Белорусија се држеше настрана. Таа двапати организираше мировни преговори меѓу Украина и одметнатите републики, кои резултираа со два договори во Минск.
Лукашенко тогаш ја отфрли идејата Белорусија да биде дел од „рускиот свет“. Тој тогаш рече и дека нема да дозволи белоруската територија да се користи за напад на трета земја, а со години се спротивставуваше на Русија да изгради воздухопловна база во Белорусија.
До 2020 година, Лукашенко ги користеше лошите односи меѓу Русија и Западот балансирајќи меѓу двете страни. Но, откако режимот насилно ги задуши протестите на опозицијата поради спорните претседателски избори таа година, Минск и Западот останаа без простор за маневрирање.
Секој обид за оддалечување на Белорусија од Русија тешко би бил забележан на Запад и, благо кажано, нема да биде разбран во Москва.
Секогаш кога Лукашенко ќе се обиде да се отцепи од Москва, активностите на опозицијата во Белорусија ќе се интензивираат. Најголемиот ризик од губење на власта од Лукашенко се случи на веќе споменатите избори во 2020 година, кога околу половина милион граѓани излегоа на улиците низ земјата да протестираат по прогласувањето на победата.
Со голема руска помош во форма на пари, безбедносен персонал, тимови од новинари и дипломати, Лукашенко успеа да ги задуши протестите. Според ОН, се проценува дека тогаш биле уапсени околу 40.000 граѓани, дека меѓу 500 и 1.000 политички затвореници и неколку десетици новинари биле во затворите низ Белорусија.
Постојат веродостојни извештаи кои покажуваат дека белоруските безбедносни служби биле вмешани во малтретирање и тепање затвореници. Поради сето ова, Белорусија претрпе санкции од Западот уште пред војната во Украина.
Бидејќи руската помош не беше бесплатна во 2020 година, Белорусија стана полигон за обука на руската армија. Белорусија ја призна руската анексија на Крим, се согласи на постојаното воено присуство на Русија, па дури и го промени уставот на референдум, откажувајќи се од Белорусија да се откаже од својот ненуклеарен статус. Ова овозможува распоредување на руско нуклеарно оружје на територијата на Белорусија.
Во јануари оваа година Русија префрли војници од Далечниот Исток на белоруско-украинската граница, каде во февруари започнаа заедничките вежби меѓу белоруската и руската армија. Лукашенко и пред доаѓањето на руските војници не само што беше посредник (барем не се претставуваше така), туку токму тој ги најави вежбите и ја повика Русија да ја заштити Белорусија од украинската „закана“.
Тој ја потврди својата подготвеност за војна непосредно пред руската инвазија, велејќи: „Ако нашата земја се соочи со агресија, ќе има стотици илјади руски војници кои ќе ја бранат оваа света земја заедно со стотици илјади Белоруси“.
Во градот Гродно, на границата со Полска и Литванија, е формиран заеднички руско-белоруски воен центар за обука. Покрај тоа што руската војска ја користи Белорусија како воен полигон за да ја нападне Украина и да им се закани на Литванија и Полска, зголемениот број руски војници служи и како внатрешна контрола на земјата. Како може Лукашенко да се спротивстави на руската политика ако на територијата на Белорусија има пет, десет или триесет илјади руски војници?
Непосредно пред војната во Украина, руските трупи продолжија да се концентрираат на територијата на Белорусија, најмногу долж границата со Украина долга 1.000 километри, која е на два часа возење од Киев.
Лукашенко неодамна се согласи да ѝ дозволи на Русија речиси неограничена употреба на четири воздушни бази, ракетна база земја-воздух и околу 30 магацини во Белорусија. Пред август 2020 година, Белорусија ја ограничи руската употреба на овие локации за одредени маневри. Но, тоа се промени благодарение на падот на легитимитетот на Лукашенко и зголемената потреба за руска помош.
Ова ѝ даде можност на Москва речиси непречено да ги користи овие објекти. Експертите на НАТО и Русија проценуваат дека таму биле стационирани меѓу 10.000 и 30.000 руски војници, што е постсоветски рекорд. Заедно со војниците беа донесени и борбени авиони и ракетни системи.
Од почетокот на руската инвазија на Украина, Лукашенко се надева на брза победа на руската армија и практично ги повика властите во Киев на капитулација. Сепак, белоруската армија не беше вклучена во конфликтот во Украина, иако имаше обиди да се вклучи.
На почетокот на инвазијата, тој се обидел да го оправда вмешаноста и акумулацијата на војската на границата со Украина со наводниот план на украинската армија за напад на позициите на руската армија на белоруска територија. Претпоставката е дека е направен обид да се испровоцира украинската армија прва да изврши напад на белоруска територија, што беше изговор Лукашенко да се приклучи на руската инвазија.
Лукашенко можеби ја испратил армијата да не се плаши од внатрешни немири, саботажи и немири во армијата. Според достапните истражувања, поддршката за учество на белоруската армија во војната со Украина е меѓу 6 и 11%. Дури и меѓу поддржувачите на Лукашенко и проруските белоруски граѓани, нема доволно поддршка за таквиот потег.
Исто така, белоруската армија има околу 45.000 професионални војници, а според воените аналитичари, белоруските вооружени сили веројатно би можеле да формираат пет до десет баталјони (меѓу пет и десет илјади војници), што не би ја променило значително ситуацијата на бојното поле. Белоруската армија има просечна опрема и нема борбено искуство. Со оглед на големите загуби што дури и елитните руски сили ги претрпеа во северна Украина, белоруските единици веројатно би се снашле уште полошо доколку се приклучат на почетната фаза од војната.
Во овој контекст, не е изненадувачки што Лукашенко брзо ја отфрли можноста за белоруско воено учество во војната: „Убеден сум дека нема да мораме да се бориме против Украина. Западот нема да може да нè вовлече во овој конфликт. Доволно сме паметни да останеме настрана од тоа, спротивно на напорите на Американците и нивните партнери да нè вовлечат во конфликтот. Убеден сум дека оваа руска операција наскоро ќе заврши во мир“, рече тој.
Лукашенко брзо се врати на она во што е најдобар, балансирајќи меѓу двете страни. Тој ги повика руската, и украинската страна да преговараат и организираше три рунди разговори во Белорусија.
Потоа, меѓу другото, тој рече: „Ние не ја напаѓаме Украина, не ја бомбардираме Украина. Ние сме за преговори. Би сакале преговорите да завршат токму во оваа Зелена сала на Палатата на независноста, каде што Нормандија Се одржаа четири преговори во 2015 година и се договорија.од Минск за решавање на конфликтот во Украина.Тука би било симболично затоа што и тогаш во Минск се потпишаа договорите за Украина. Затоа сме за преговори. Сакаме мир. Затоа што ако нема мир во Украина, нема да има мир во Белорусија. Тоа е нашиот став“.
Лукашенко во секое свое обраќање нагласува дека секогаш бил против војната и дека војната треба да заврши што е можно поскоро. Но, во овој нов балансирачки чин тој ја загуби кредитот и повеќе нема позиција како, да речеме, во 2015 година, кога се промовираше во главен мировен преговарач во регионот. Минск сега прави дипломатски напори да ја врати неутралната позиција во регионот.
Покрај тоа што Минск сака да го „испегла“ својот имиџ на Запад, желбата е да се укинат западните санкции кои многу повеќе ја засегаат Белорусија отколку Русија. Така, на почетокот на април, белорускиот министер за надворешни работи Владимир Макеи им пиша на европските колеги да ги укинат санкциите кон Белорусија.
Писмото не наиде на големо разбирање во Европа и веројатно нема да биде исполнето во блиска иднина. Тоа е преголема пречка за ЕУ да го омекне својот став кон Белорусија. ЕУ и САД не го гледаат Лукашенко како легитимен претседател на Белорусија по изборите во 2020 година, давајќи поддршка на најсилната опозициска лидерка, Светлана Тихановскаја, која е во политички егзил во Литванија.
Од друга страна, либерализација на политичкиот живот во Белорусија за владата во Минск не доаѓа предвид. Русија, исто така, не гледа благонаклонето кон ниту еден обид Белорусија да се сврти кон Европа. На крајот на краиштата, дури и главниот преговарачки центар стана Истанбул, а не Минск.
Понатаму, додека руските трупи се во Белорусија, невозможно е Белорусија да направи сериозен пресврт во надворешната политика. Ова губење на суверенитетот е сериозен удар за политиката на балансирање на Лукашенко.
Освен тоа, Белорусија не може многу да ѝ понуди на Европската Унија. Станува сè помалку актуелна како транзитна станица низ која минува рускиот гас бидејќи ЕУ во моментов гледа како да ја намали зависноста од руската енергија. Европските потрошувачи најдоа алтернативи за белоруските суровини: ѓубриво, дрво и нафтени производи.
Ако Лукашенко навистина продолжи со тој балансирачки чин, ако се ослободи од рускиот стисок, ќе треба многу време за Западот да најде слух за него. Повторно, отворањето кон Западот може да ја иритира Москва.
На долг рок, многу зависи од текот и крајот на војната во Украина. Ако Путин излезе од таа војна ослабен до тој степен што нема да може да го субвенционира Минск и да продолжи да ја одржува воената моќ, Белорусија би можела да направи пресврт. Сепак, едвај има простор за Лукашенко во тој пресврт.
