Целта на новиот План треба да биде да им овозможи на партнерите да ги забрзаат реформите и инвестициите со цел значително да се забрза процесот на проширување и растот на нивните економии.
На 8 ноември 2023 година, Европската комисија усвои нов План за раст за Западен Балкан, со цел да се истакнат некои од предностите на членството во регионот пред влезот во Европската Унија, зајакнување на економскиот раст и забрзување на многу потребната социо-економска конвергенција.
Целта треба да биде да им се овозможи на партнерите да ги забрзаат реформите и инвестициите за значително да го забрзаат процесот на проширување и раст на нивните економии. За да се постигне оваа цел, предложен е нов инструмент за помош на реформите и растот на Западен Балкан во износ од 6 милијарди евра за периодот 2024-2027 година. Исплатите ќе се вршат дури откако ќе се исполнат договорените реформи.
1. Подобрување на економската интеграција со единствениот пазар на ЕУ во зависност од усогласувањето на Западен Балкан со правилата на единствениот пазар и отворањето на релевантни сектори и области за сите соседи во исто време, во согласност со заедничката регионален пазар.
Се предлагаат 7 приоритетни области:
- слободно движење на стоки;
- слободно движење на услуги и работници;
- пристап до единствената област за плаќање во евра (SEPA);
- олеснување на патниот сообраќај;
- интеграција и декарбонизација на енергетските пазари;
- единствен дигитален пазар;
- интеграција во индустриските синџири на снабдување.
2. Поттикнување на економската интеграција во рамките на Западен Балкан преку заеднички регионален пазар, заснован на правила и стандарди на ЕУ, што потенцијално би можело да додаде 10% во нивните економии.
3. Забрзување на фундаменталните реформи, вклучително и фундаменталниот кластер, поддршка на патот на Западен Балкан кон членство во ЕУ, промовирање одржлив економски раст, вклучително и привлекување странски инвестиции и зајакнување на регионалната стабилност.
4. Зголемување на финансиската помош за поддршка на реформите преку Инструментот за реформи и раст за Западен Балкан за периодот 2024-2027 година, предлог за нов инструмент вреден 6 милијарди евра, кој се состои од 2 милијарди евра грантови и 4 милијарди евра поволни заеми, со плаќање кое е условено со исполнување на конкретни социо-економски и суштински реформи од страна на партнерите од Западен Балкан.
Како дел од Планот за раст, секој партнер од Западен Балкан ќе биде поканет да подготви Реформска агенда заснована на постојните препораки, вклучувајќи го годишниот Пакет за проширување и Програмите за економски реформи на земјите (ЕРП). Европската комисија ќе биде консултирана во врска со оваа Реформска агенда, која потоа ќе ја оцени и усвои.
Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, рече: „Со усвојувањето на новиот План за раст за Западен Балкан вреден 6 милијарди евра, ги приближуваме економиите на Западен Балкан до Европската Унија. Потенцијалот на овој План за раст е извонреден. Планот за раст би можел да ги удвои економиите на Западен Балкан во наредните години 10 години. Преку комбинација на реформи и инвестиции, тој ќе му овозможи на Западен Балкан наскоро да има корист од клучните области на нашиот единствен пазар, вклучувајќи ги слободното движење на стоки, услуги и работници, единствената платежна област во евра, до транспортот, енергијата и единствениот дигитален пазар“.
Високиот претставник Жузеп Борељ истакна: „Новиот План за раст за Западен Балкан е важна понуда за нашите партнери што дава поттик за постигнување напредок во релевантните фундаментални и социо-економски реформи. Оваа понуда, исто така, може да го забрза напредокот на патот кон нормализација на односите меѓу Косово и Србија преку дијалог со посредство на ЕУ. Секој од нашите партнери од Западен Балкан има можност да го стимулира економскиот раст и на крајот да добие пристап до единствениот европски пазар уште пред проширувањето. Ова е исто така во интерес на ЕУ како целина“.
„Планот за раст би можел да ги удвои економиите на Западен Балкан во следните 10 години“, Урсула фон дер Лајен.
Европскиот комесар за проширување и соседство Оливер Вархеји рече: „Новиот План за раст за Западен Балкан и новиот Инструмент за реформи и раст се засноваат на Економскиот инвестициски план (ЕИП) во износ од 9 милијарди евра кој беше успешно лансиран уште во 2020 година со што би се обезбедиле до 30 милијарди евра инвестиции. Нашиот нов План за раст од 6 милијарди евра нуди нова алатка насочена кон конкретни социо-економски и фундаментални реформи преку буџетска поддршка и насочени инвестиции кои ќе го олеснат патот кон единствениот пазар. Ова не само што ќе го забрза економскиот раст на Западен Балкан, туку и нивниот пат кон членство во ЕУ“.
Сега останува на Европскиот парламент и на Советот да го разгледаат предлогот на овој инструмент како дел од пакетот за среднорочна ревизија на Повеќегодишната финансиска рамка на ЕУ. По усвојувањето, шесте партнери од Западен Балкан ќе бидат поканети да ги поднесат своите индивидуални реформски агенди во кои ќе бидат наведени социо-економските и фундаменталните реформи што ќе ги преземат за поттикнување на растот и конвергенцијата според Планот за раст во периодот 2024-2027 година. Србија и Косово треба конструктивно да се вклучат во дијалогот за нормализација на односите преку ЕУ, предводен од високиот претставник, како неопходен предуслов.
Економската конвергенција е суштински елемент за приближување на земјите од Западен Балкан кон ЕУ. Во моментов, нивото на конвергенција меѓу партнерите од Западен Балкан и ЕУ не напредува доволно брзо, при што просечниот БДП по глава на жител во куповната моќ на нашите партнери од Западен Балкан се движи помеѓу 30% и 50% од просекот на ЕУ.
Интеграцијата со единствениот пазар на ЕУ беше главниот двигател на економскиот раст за сите земји кои се приклучија на ЕУ. Позитивното влијание врз БДП на земјата и нивоата на приходи кои произлегуваат од интеграцијата со единствениот пазар на ЕУ беше јасно покажано во минатото.
