Идејата беше едноставна: Западот требаше да земе милијарди долари замрзнати руски средства за да ја финансира обновата на Украина. Но, тој план се соочува со правни проблеми поради кои досега е направено многу малку.
Откако Русија ја нападна Украина минатиот февруари, невидените економски санкции против Москва доведоа до замрзнување на западните банки и официјални лица од околу 350 милијарди долари во државни средства, девизни резерви и имот на олигарсите.
Речиси една година подоцна, политичарите и активистите на Запад брзаат да го стават тоа неискористено богатство во служба на обновата на украинската инфраструктура, домови и бизниси разурнати од војна.
„Толку многу штета е направена, земјата која стои зад тоа треба да плати“, рече канадската вицепремиерка и министерка за финансии Кристија Фриланд на економскиот форум во Давос минатиот месец.
Во декември, Канада за првпат го започна процесот за одземање и издвојување за Украина околу 26 милиони долари во сопственост на санкционираната компанија на олигархот Роман Абрамович, што рускиот амбасадор го спореди со „грабеж сред бел ден“.
Претходно овој месец, Европската комисија вети дека ќе ја „забрза работата за користење на руските замрзнати средства за обнова на украинската инфраструктура“.
Полска и трите балтички држави јавно повикуваат на акција „што е можно побрзо“. Естонија најави дека ќе го предводи патот во ЕУ, презентирајќи ги сопствените планови за конфискација.
„Путин го уништи, мора да го поправи“, рече поранешниот американски инвеститор и активист Бил Браудер, цврст борец против Кремљ, во неодамнешното интервју за агенцијата France presse.
Човекот зад „Законот Магнитски“ - пионерска легислатива за казнување на прекршителите на човековите права и замрзнување на нивните средства - сега бара притисок врз парламентарците.
„Досега има 50 различни алтернативни предлози за тоа како да се направи. И ако сакате да бидете сигурни дека нешто никогаш не е направено, презентирајте 50 различни предлози“, рече Браудер.
Американскиот Конгрес одржува сослушувања за начините на кои американскиот закон би можел да биде изменет за да се дозволи трајно одземање на имотот, иако администрацијата на американскиот претседател Џо Бајден е претпазлива од идејата.
Правните експерти прават разлика помеѓу приватните средства замрзнати од западните влади - како што се јахтите на олигарсите - и државните средства, како што се девизните резерви на руската централна банка.
Во случај на приватна сопственост, правните заштитни мерки значат дека западните држави можат трајно да запленуваат имот само во ограничен број случаи - најчесто кога може да се докаже дека тоа е принос од криминал.
Но, додека руските олигарси работат во матните води на рускиот капитализам, „не знаеме навистина дека имотот што е замрзнат е принос од криминал“, изјави Антон Мојсејенко од Австралискиот национален универзитет за AFP.
Конфискацијата ќе ги оспори основните права и човековите права, како што се правото на приватна сопственост, заштитата од произволно казнување или правото на правично судење. Тоа би вклучувало и повикување на Западот да го почитува владеењето на правото.
„Како ќе докажете дека (запленетите средства) се приноси од криминал без соработка со Русија“, додаде Мојсејенко, меѓународен правен експерт.
Други проблеми произлегуваат од билатералните или меѓународните инвестициски договори потпишани со Русија кои потенцијално би можеле да ги изложат државите на правни барања пред меѓународните арбитражни судови.
Досега, Канада е единствената земја која го зазеде она што Мојсејенко го нарекува „уникатно агресивен пристап“. „Ќе биде интересно да се види како ова ќе се одвива на суд.
Државните средства како што се резервите на централната банка претставуваат различни, но подеднакво сложени проблеми бидејќи се покриени со таканаречениот „суверен имунитет“, што значи дека една држава нема да ги заплени средствата на друга.
„Вообичаеното меѓународно право за државен имунитет генерално го штити државниот имот од заплена“, напиша Пол Б. Стивен во списанието Capital Markets Law Journal минатиот јуни, во преглед на постојното законодавство.
„Исклучоци постојат, но обемот е нејасен“, додаде тој.
По руската инвазија се разви жива дебата меѓу експертите.
Некои се повикуваат на меѓународното право за контрамерки, според кое една држава може да наметне трошоци на друга кога таа постапува надвор од границите на меѓународното право. Но, т.н „контрамерки“ треба да бидат реверзибилни.
Многу адвокати веруваат дека најдобрата шанса на Украина за компензација е да се обиде да изнуди поволен договор за прекин на огнот, кој би вклучувал компензација - на која таа има право според меѓународното право.
Но, други фаворизираат порадикален пристап кој би испратил порака до другите земји, вклучително и Кина.
„Изгледа нелогично Путин да измислува нови видови на злосторства, а ние не можеме повторно да ја измислиме правната рамка за да одговориме на тие злосторства“, заклучи Браудер.
