Како што руската војна во Украина сè повеќе се претвора во катастрофа, се шпекулира дека ваквата погрешна пресметка на Владимир Путин може да значи нејзин крај.
Лавините од аналитичари и експерти предвидуваат дека фрустрациите околу трошоците за финансирање на војната и острите економски санкции може да доведат до пад на режимот на Путин.
„Нападот на Путин врз Украина ќе доведе до негов пад и до пад на неговите пријатели“, изјави Дејвид Роткопф за Daily Beast. „Ако историјата е некаков показател, неговата претерана амбиција и грешки во неговите чекори, неговите стратешки слабости и карактерни недостатоци ќе му се удрат од глава.
Но, што би требало да се случи за Путин навистина да падне? И колку е тоа реално?
Најдобрите истражувања за соборувањето авторитарни режими низ историјата нуди две можни сценарија: воен удар или револуција. За време на Студената војна, државните удари беа повообичаен метод за соборување на диктаторите, но по 90-тите станаа сè поретки и беа заменети со популарни револуции, како што се Арапската пролет или револуциите на поранешниот Советски Сојуз, пишува Vox.
Колку и да се шпекулира за соборување на Путин, ниту едно од овие сценарија не изгледа премногу веројатно во Русија, дури и по катастрофалната инвазија на Украина, во голема мера затоа што Путин беше многу успешен во подготовките за такви ризици.
Во изминатите две децении, рускиот лидер и неговите сојузници го преобликуваа речиси секој клучен елемент на руската држава, свесно ограничувајќи го потенцијалот за закани за режимот. Путин или ги уапси или ги уби сите водечки дисиденти, внесе страв во коските на јавноста и ја направи руската елита зависна од неговата добра волја. Неговата способност брзо да ја интензивира репресијата во актуелната криза со тактики како што се масовни апсења, затворање на опозициските медиуми и социјалните медиуми е знак за силата на режимот.
„Путин се подготвуваше за ова долго време и направи многу потези за да се заштити“, вели Адам Кејси, постдоктор на Универзитетот во Мичиген и експерт за историјата на воените удари во Русија и поранешниот советски блок.
Сепак, експертите за авторитарните режими и руската политика не се целосно подготвени да ја отфрлат идејата за падот на Путин. „Неверојатно“ не е „невозможно“, а експертите со кои разговараше Vox генерално веруваат дека инвазијата на Украина беше стратешка грешка што го зголеми ризикот и од државен удар и од револуција, иако веројатноста секое сценарио да остане на ниско ниво останува ниска.
„Пред војната, ризикот од овие закани беше блиску до нула. Сега тој е секако повисок“, вели Брајан Тејор, професор на Универзитетот во Сиракуза и автор на книгата „Кодот на путинизмот“ (The Code of Putinism)
Украинците и нивните западни симпатизери навистина не можат да сметаат на падот на Путин, но ако војната се покаже уште попогубна за рускиот претседател отколку што веќе е, историјата ни покажува дека дури и автократите со најцврстиот стисок може да ја загубат власта.
Во неодамнешниот разговор на Fox News, американската конзервативна сенаторка Линдзи Греам рече дека војната ќе биде решена ако некој, можеби „во руската војска“, го отстрани Путин од власт, или со атентат или со државен удар. „Единствениот начин да се стави крај на ова е да се отстрани тој човек од равенката“, рече Греам.
Сенаторот не треба да се надева премногу. Иако шансите за воен бунт против Путин се поголеми отколку пред инвазијата на Украина, тие сепак се многу, многу мали.
Наунихал Синг, еден од водечките светски експерти за воени удари, вели дека војските се поподготвени да се обидат да изведат пуч во посиромашните земји, режими кои не се ниту целосно автократски, ниту демократски, и во земјите каде што неодамна се случил пуч. Ниту еден од овие услови не е применлив за модерна Русија, високо авторитарна земја со високи приходи во која немало обид за државен удар од раните 90-ти.
Во исто време, војните како оваа на Путин можат да доведат до зголемување на незадоволството и стравот во војската, а тоа се условите што доведоа до обиди за воени удари во други земји.
Според Синг, конфликтот во Украина ги зголемува шансите за воен удар во Русија поради две причини - може да ја ослаби лојалноста на военото раководство кон Путин и може да создаде необична можност за планирање стратегија против претседателот.
Мотивот би бил сосема јасен: скапата кампања во Украина би станала непопуларна кај клучните членови на военото раководство.
Водечките руски новинари и експерти предупредуваат дека Путин е опкружен со сè помал круг на луѓе кои не се осмелуваат да му кажат „не“, кои ги хранат неговите националистички опсесии и му кажуваат само она што тој сака да го слушне. Малата група смислила план за инвазија под претпоставка дека украинската армија ќе пружи минимален отпор и ќе ѝ дозволи на Русија брзо да го заземе Киев и да воспостави марионетски режим.
Тој план ја потцени решителноста на Украина, но ја прецени и компетентноста на руската армија, што доведе до значителни руски загуби. Оттогаш, руските сили се вовлечени во бавни и скапи конфликти кои се карактеризираат со ужасни бомбардирања на цивилни цели. Меѓународните санкции беа многу поостри отколку што предвидуваше Кремљ.
Руската репортерка Фарида Рустамова, која има извори во Кремљ, вели дека високи претставници на руската влада веќе се незадоволни од војната и нејзините економски последици. Чувствата на воените команданти не е тешко да се замислат, имајќи предвид дека малкумина од нив биле навреме информирани за воените планови и дека повеќето имаат наредба масовно да убиваат Украинци.
Згора на сето тоа, постои лично чувство на ранливост кај високите генерали и разузнавачите. Рускиот експерт Андреј Солдатов вели дека Путин ги казнува претставниците на ФСБ - наследникот на КГБ - за воени неуспеси. Овие бројки е тешко да се проверат, но тие се совпаѓаат со претпоставките на Синг дека лошата војна генерално резултира со автократи кои сакаат да го најдат виновникот, а стравот од казна може да принуди дел од руската безбедносна елита да го собори Путин бидејќи тоа ќе се заштити себеси.
Сепак, треба да се има предвид дека државниот удар е неверојатно тешко успешно да се спроведе. А руската држава е конкретно организирана за да ги отежни ваквите планови.
Путин ја наполни војската со шпиони, што значи дека потенцијалните бунтовници не знаат кому да му веруваат, и ја организираше безбедноста на државата на начин што не е одговорна само една организација за тоа. Резултатот е дека секој план за удар би барал сложена координација помеѓу членовите на различни структури и агенции кои не се познаваат и немаат доверба меѓу себе.
Во интервју за подкаст наNew York Times, поранешниот специјален агент на ФБИ, Клинт Вотс, предупреди дека бројот на руски жртви во Украина може да доведе до нова руска револуција.
„Мајките во Русија отсекогаш биле најгласните критичари на Путин за време на вакви војни. Ова ќе биде на сосема ново ниво“, рече тој. „Сега сме загрижени за падот на Киев. Размислувам дали Москва ќе падне за еден месец до половина година“.
Ерика Ченовет од ерата на Харвард и политикологот Марија Стефан заеднички ги истражуваа успесите на ненасилните протести во соборувањето на режимот наспроти вооружените штрајкови. Гледајќи ја ситуацијата денес, Ченовет наведува дека сликата за стабилноста на Путинова Русија лесно може да биде само илузија.
„Русија има богата историја на револуции“, вели Ченовет.
Не е невозможно тековните протести низ Русија да растат само ако војната продолжи да оди на погрешен пат за Русија, особено ако бројот на руски жртви продолжи да расте, ако Русија добие јасни докази за масовни злосторства врз цивили и ако економски санкциите предизвикуваат голема штета. Но, сеуште сме далеку од масовен бунт.
„Тешко е да се организираат долгорочни масовни протести во Русија“, вели Ченовет. „Владата на Путин легализираше многу видови протести и ги затвори или ги ограничи активностите на групите, движењата и медиумите за кои веруваат дека се во опозиција или блиски до Западот.
Во авторитарно општество како Русија, подготвеноста на режимот да апси, мачи и убива неистомисленици им создава проблем на водачите на движењето да убедат илјадници обични граѓани дека протестот се исплати, дури и на ризик од смрт.
Во минатите револуции овој проблем го решаваа медиумите и социјалните мрежи. Но, Путин ги затвори сите критични медиуми и значително го ограничи пристапот до социјалните медиуми и воведе вонредна мерка со која се казнува „ширење лажни вести“ за војната со дури 15 години затвор. Дури и најпрестижните меѓународни медиуми, какоNew York Times, ги повлекоа своите новинари од Москва. Повеќето Руси ја слушаат веста од државните медиуми, кои со години служат исклучиво на воена пропаганда. Многу руски граѓани веруваат во она што го слушаат - независно истражување покажа дека дури 58 отсто од Русите ја поддржуваат војната, барем донекаде.
Храбрите демонстранти покажуваат дека владиното задушување на информативниот простор не е целосно успешно, но во исто време се гледаат резултатите од децениската репресија. За време на неговото владеење, Путин систематски го маргинализираше и угнетуваше секој што ќе го идентификуваше како потенцијална закана. На највисоките нивоа, тој напаѓаше и затвораше познати дисиденти, но репресијата ги погоди сите членови на општеството, дури и обичните Руси кои беа малку премногу заинтересирани за политика. Резултатот беше дека силите против Путин беа десеткувани, а многу од неговите противници ја напуштија земјата уште пред почетокот на војната.
Тешко е да се зборува за неверојатни сценарија како што е падот на режимот на Путин. Но, важно е да се нагласи дека крајот на Владимир Путин сега е поверојатен отколку на 23 февруари, иако сè уште е помала веројатноста дека владата некако ќе успее да ја протурка оваа криза.
Значи, шансите се 20 отсто или 1 отсто?
Споделувањето на информации во Русија е толку нејасно поради силната цензура и хаосот на војната, што е невозможно да се дознаат ниту основните информации како што е бројот на загинатите во руските редови. Немаме добра идеја за тоа што мислат клучните актери во рускиот естаблишмент за војната и дали организаторите на масовните протести можат да го заобиколат репресивниот апарат.
Главното прашање е кога руската јавност ќе ги обвини проблемите предизвикани од војната – Путин, затоа што тој ја започна војната, или Америка и нејзините сојузници затоа што воведоа санкции. Дали реалноста може да навлезе во контролата на Путин? Многу зависи од одговорите на овие прашања.
Путин го изгради својот легитимитет на идејата за враќање на стабилноста, просперитетот и глобалниот престиж на Русија. Војната во Украина го загрози сето ова и може да се покаже како најголем тест за Путин од почетокот на неговото владеење.
