Денес секој знае дека пушењето е најважната поединечна причина за болести и смрт што може да се спречи.
Често се нарекува бавен убиец бидејќи сериозноста на неговото штетно влијание врз здравјето обично станува очигледна по многу години.
Луѓето кои не можат да се откажат од пушењето понекогаш прибегнуваат кон аргументот „баба ми пушеше па живееше до 90 години“. Некои истражувања покажаа дека некои луѓе навистина имаат исклучителна генетика и биологија што им овозможува да живеат до длабока старост и покрај тоа што се изложени на одредени видови на стрес, вклучително и канцерогени. Но, тие се исклучоци.
Во оваа смисла, пушењето е слично на климатските промени. Ги гледаме како се случуваат, но вистинските последици стануваат очигледни дури по неколку децении, а не за сите на ист начин.
Поради ова, научниците спровеле бројни студии во кои се обиделе да квантифицираат колку цигари предизвикуваат колкава штета, односно каква е врската помеѓу бројот на испушени цигари дневно и скратувањето на животот. Идејата е дека луѓето полесно ќе одлучат да се откажат од пушењето кога ќе се соочат со јасна квантификација. Или барем ќе го намалат пушењето.
До какви заклучоци дошле студиите?
Според една студија, објавена во престижното списание JAMA, пушачите живеат во просек 10 години помалку од непушачите.
Според студијата на научниците од Универзитетот во Калифорнија во Беркли, објавена во списанието Wellness Letter во 2000 година, секоја кутија цигари претставува ден и половина изгубен живот. Човек кој пуши по една кутија дневно ќе си го скрати животот за речиси 2 месеци во годината.
Проф. д-р. Огњен Брборовиќ, специјалист по јавно здравствена медицина од Медицинскиот факултет во Загреб, забележува дека очекуваниот животен век е виртуелна бројка што ја покажува моменталната сумарна здравствена состојба во општеството.
„Меѓутоа, многумина претпочитаат да ја гледаат оваа бројка како индивидуално ветување за тоа колку долго ќе живеат. 20-тиот век ни обезбеди континуиран пораст на општото здравје ширум светот, како и на очекуваниот животен век. Но, во некои развиени општества на во светот во 21 век, континуираното зголемување на животниот век е завршено, па гледаме стагнација или дури и скратување“, вели Брборовиќ.
Тој посочува дека на животниот век влијаат сите фактори на кои е изложена личноста или општеството и затоа е тешко да се изолира и прецизно да се измери влијанието на самото пушење.
„Сè што луѓето во едно општество дишат, пијат или јадат има големо влијание врз здравјето. Исто така, постојат различни причини за стрес, видови на работни места присутни во општеството, изложеност на радијација или токсини, навики како физичка активност, редовен сон и слободно време, и конечно војните; сите овие фактори имаат директно влијание врз времетраењето на животот, односно врз здравјето на општеството“, додава тој.
„Пушењето се смета за навика со најштетно влијание врз здравјето, но не е лесно да се изолира и квантифицира колку е штетно пушењето и да се покаже во изгубените години. Една од причините е што штетните навики често се групирани заедно, па затоа пушењето често оди заедно со неправилна исхрана, прекумерно консумирање алкохол и недоволна физичка активност. Исто така, постојат различни методологии на собирање и анализа на податоци кои можат да покажат различни резултати, но интуитивно секој лекар може непогрешливо да го препознае влијанието на пушењето врз здравјето бидејќи кај неговата популација на пациенти тој гледа дека пушачите многу почесто се разболуваат од сите видови на рак и дека помладите страдаат од кардиоваскуларни болести, што на крајот води до препознатливиот модел на пушачи да умираат порано“, објаснува Брборовиќ.
Со други зборови, наодите од различни студии за последиците од пушењето, кои можат значително да се разликуваат, треба повеќе да се сфатат како најдобри достапни илустрации, наместо како прецизни одредници.
Има луѓе кои можат да се задоволат со пушење по неколку цигари дневно, само со кафе или алкохол.
Истражувањата покажаа дека склоноста кон зависност зависи од генетиката, или во случај на пушење - од нејзиното влијание врз никотинските рецептори. На некои луѓе едноставно им е потешко да се спротивстават на зависноста, а некои полесно.
Зависниците кои пушат по една кутија дневно обично ќе речат: „Кога би можел да пушам само еднаш во некое време, воопшто не би се мачел да се откажам од пушењето“. Но, дали една цигара на ден навистина е исто како ниедна? Научните наоди покажуваат дека врската помеѓу количината на испушени цигари и оштетувањето на здравјето не е целосно линеарна.
Според истражувањето објавено во British Medical Journal, секоја испушена цигара го скратува животот за 11 минути. Но, во таа студија, научниците дојдоа до такви податоци истражувајќи колку цигари пушат сериозни пушачи во текот на нивниот живот, па просечното скратување на нивниот животен век го поделија со бројот на испушени цигари.
Посигурен одговор на прашањето дали и колку е штетно многу малку пушење, даде студија објавена во списанието JAMA.
Во таа студија, научниците го испитувале ризикот од рак на белите дробови кај луѓето кои навистина пушеле во мали количини неколку години, односно не повеќе од една цигара дневно. Резултатите покажале дека дури и тие имале, во просек, девет пати поголеми шанси да умрат од рак на белите дробови од оние кои воопшто не пушеле.
Ризикот за оние кои пушеле меѓу една и 10 цигари на ден бил околу 12 пати поголем, додека за оние кои пушеле кутија цигари дневно бил околу 25 пати поголем.
За жал, проблемот е што овие статистики не значат многу за повеќето луѓе. Девет пати повеќе од што точно? И што значи тоа за поединецот? Оваа работа станува малку појасна од наодите на студијата објавена во 2018 година во Извештајот за превентивна медицина, според која околу 1,5% од мажите кои никогаш не пушеле ќе добијат рак на белите дробови во споредба со 14,8% од пушачите.
Но, бидејќи ракот на белите дробови не е единствената болест предизвикана од пушењето, проценката од 11 минути скратен живот по цигара се чини дека е најјасна дури и ако не е целосно точна.
Брборовиќ вели дека пушењето неизбежно го скратува животот и дека резултатите од студијата на JAMA укажуваат дека дури и мала, но трајна изложеност на чад може да има значително и мерливо негативно влијание врз здравјето, што вклучува и пасивно пушење.
„Морам да признаам дека неочекувано бев изненаден од толку високото зголемување на ризикот од рак на белите дробови претставено во JAMA, но утешно е што студијата покажа дека се намалува со престанокот на пушењето. Се разбира, трајните оштетувања остануваат, но тоа е значително помал. Ова може да биде поттик секој што сака да се откаже од пушењето да го направи тоа порано од вообичаеното, околу 45-годишна возраст. Не треба да сте гениј за да сфатите дека вреди - колку помалку цигари и порано ако се откажете од пушењето, толку се поголеми шансите за подолг живот и подобро здравје“, вели Брборовиќ.
Треба да се запомни дека пушењето влијае не само на должината на животот, туку и на неговиот квалитет. Не дека пушачот ќе живее здрав живот, а потоа ќе умре неколку години порано.
Според Институтот за јавно здравје на Загребската жупанија, пушењето цигари може да предизвика разни болести и проблеми кои го намалуваат квалитетот на животот.
Еве неколку примери:
- Намален работен капацитет: Пушењето цигари може да го намали работниот капацитет и продуктивноста.
- Зголемени трошоци за здравствена заштита: Пушачите имаат повисоки трошоци за здравствена заштита, вклучувајќи третман и рехабилитација.
- Болести: Пушењето може да предизвика разни болести кои го намалуваат квалитетот на животот, како што се хроничен бронхитис, емфизем, срцеви заболувања, мозочен удар и рак на белите дробови.
- Конечно, смртните случаи од пушење започнуваат веќе околу 35-тата година од животот, а не нужно во староста.
Пушењето предизвикува голем број различни болести, како на циркулаторниот систем, така и карциноми.
Околу 90% од случаите на рак на белите дробови може да се припишат на пушењето. Стапките на преживување се ниски - само 26,6% од пациентите преживуваат пет години по дијагнозата.
Помеѓу 85% и 90% од случаите на ХОББ се резултат на пушење. ХОББ доведува до инвалидитет, отежнато дишење и рана смрт.
Пушењето ги оштетува артериите и предизвикува нивно стеснување и затнување.
Пушењето влијае на артериите и предизвикува мозочен удар, кој, пак, предизвикува парализа, промена на функцијата на мозокот и смрт.
Пушењето, исто така, негативно влијае на астмата, бременоста и развојот на фетусот.
Според вообичаеното, поедноставено толкување, пушењето предизвикува рак бидејќи канцерогените во чадот предизвикуваат мутации и оштетување на ДНК во клетките, а со тоа и рак. Сепак, неодамнешните истражувања покажуваат дека приказната е малку посложена.
Имено, утврдено е дека пушењето влијае на глобалната епигенетска регулација на транскрипцијата на ДНК преку различни видови ткива. Истражувањата покажаа дека постојат разлики во епигенетските маркери како што се метилацијата на ДНК, модификацијата на хистоните и изразувањето на miRNA помеѓу пушачите и непушачите.
Слични разлики постојат и кај децата чии мајки пушеле за време на бременоста. Се смета дека овие епигенетски ефекти се поврзани со многу негативни здравствени ефекти од пушењето.
Еден од главните механизми на дејство на чадот од тутун е влијанието на метилацијата на ДНК. Метилацијата на ДНК е биолошки процес во кој метил групите се додаваат на молекулата на ДНК, што може да ја промени активноста на одреден ДНК сегмент (ген, група гени и други делови од ДНК) без да мора да ја менува секвенцата на ДНК. Како по правило, метилацијата делува така што ја блокира активноста на генот.
Мета-анализите на студиите за метилација на ДНК открија поврзаност помеѓу пушењето и промените во метилацијата на ДНК на специфични места поврзани со функцијата на белите дробови, рак, воспалителни болести и срцеви заболувања. Значаен дел од болестите поврзани со пушењето се засноваат на овој биохемиски процес.
Хроничната изложеност на чад од цигари предизвикува и воспалителни процеси. Епигенетските промени придонесуваат за специфичноста и времетраењето на генската транскрипција за време на воспалителните одговори на овие воспалителни процеси. Промените во епигенетските знаци предизвикани од пушењето може да влијаат на експресијата на воспалителните гени.
Накратко, епигенетските промени предизвикани од пушењето може да доведат до абнормално воспаление и да придонесат за развој на болести поврзани со пушењето, вклучително и рак. Разбирањето на овие молекуларни механизми може да го отвори патот за нови епигенетски терапии во иднина.
