Ракописот „Војнич“ од XV век со векови ги збунува научниците и ги спречува обидите за негово дешифрирање. Неговите околу 200 страници содржат десетици шарени илустрации на растенија, астролошки дијаграми и голи женски фигури кои се капат во детално распоредени базени со зелена вода.
Уште почудно е што ракописот не е напишан на ниту едно познато писмо или јазик. Ако е напишан со код, никој не го дешифрирал, иако многумина се обиделе.
Ракописот е именуван по Вилфрид Војнич, антиквар со полско потекло, кој го набавил и објавил на почетокот на XX век. Некои научници тврдат дека текстот е бесмислица, а документот е разработена измама. Други пак тврдат дека основниот јазик е латинскиот, или еден од романските јазици, или хебрејски.
Во 2018 година, двајца истражувачи, наведувајќи ја очигледната сличност на некои растителни илустрации во ракописот со флората на Централна Америка, тврдеа дека ракописот бил создаден од древните Ацтеки. Ниту едно од овие тврдења не беше широко прифатено.
Ракописот сега се чува во библиотеката за ретки книги и ракописи „Бејнеке“ при Универзитетот Јеил.
„Изненадувачки е мал, малку поголем од мек увез. Се чини дека има пет главни делови. Делот за растенијата е најдолг и зафаќа нешто повеќе од половина од ракописот. Делот со нимфи што често се капат се нарекува и балнеолошки дел, кој се однесува на науката за бањите и капењето. 'Фармацевтскиот' дел покажува нешто би можело да бидат хербални лекови, корени на растенија заедно со ампуѕли со лекови, а петтиот дел, без илустрации, има блокови од текст означени со мали ѕвездички“, вели лингвистката од Јеил, Клер Боуерн.
Мистеријата околу ракописот на Војнич инспирираше романи, епизодни појавувања во популарни ТВ емисии и видео игрици, па дури и симфонија што дебитираше на Јеил во 2017 година, заедно со изложбата на која Боуерн присуствуваше со неколку нејзини студенти. Лично гледајќи го ракописот, Боуерн почна се замислила: иако нејзиниот главен истражувачки фокус е на документирање на загрозените домородни јазици во Австралија (од каде што е таа), можеби некои од статистичките методи, софтверот и пристапите што таа и другите лингвисти ги користат за проучување и споредба на јазиците може да се користат за проучување на ракописот на Војнич.
Боуерн основала и предава курс за додипломски студии за да ги истражи можностите, кои таа и постдокторскиот колега Лук Линдеман ги опишуваат во неодамнешниот труд во Annual Review of Linguistics.
Познато е дека ракописот бил во Прага во раните 1600-ти, од каде што преминал во библиотеката на језуитскиот научник Атанасиус Кирхер и веројатно останал таму додека не завршил во језуитските архиви во близина на Рим каде што бил пронајден во 1911 или 1912 година од Вилфрид Војнич.
„Самиот Војнич го обви ракописот со мистерија. Во неговиот живот никогаш не му било јасно од каде потекнува. Тој рече дека го нашол во замок, но изгледа како да се обидувал да биде нејасен од каде го добил“, вели Боуерн.
Таа објаснува дека може слободно да се каже дека предметот е од почетокот на XV век, што е докажано со карбонско датирање на пергаментот, сместувајќи го помеѓу 1404 и 1438 година.
„Мислам дека луѓето во средниот век веројатно дејствувале од слични мотиви како луѓето денес. Значи, зошто луѓето генерално ги шифрираат работите? Или за да го скријат тоа од луѓето кои не треба да го видат, или за да создадат некаква солидарност во групата. Една теорија што се појави, за која не сум сигурна дека се согласувам, е дека ова е вештерство или дека тоа е ракопис што содржел информации што Католичката црква не сакала да ги објави. Но, тоа изгледа повеќе како сценарио на Ден Браун отколку нешто што навистина би можело да се случи. Имаме примери за информации што биле тајни, но тоа се воени информации или политички информации, и тоа е 100 или 150 години подоцна. Од друга страна, книгите за хербални лекови биле широко распространети и не биле тајни. Поради тоа се поставува прашањето зошто некој би ги криптирал информациите што биле лесно достапни?“, објаснува Боуерн за потеклото на ракописот.
Како една од можните аналогии ја наведува техничката терминологија во академската заедница, и дека постои можност ракописот да бил своевидно зачувување на знаењето за луѓе што познавале одреден јазик или начин на пишување.
Некои веруваат дека ракописот е всушност средновековна измама, а Боуерн го наведува фактот дека јазикот што се користи е различен од сите други јазици, додека јазиците имаат статистички својства со кои е многу тешко да се манипулира.
„На пример, можеме да погледнеме колку се предвидливи различните букви во азбучниот систем. На пример, во англискиот јазик, ако мислам на збор чија прва буква е Q, тогаш втората буква е многу веројатно да биде Y. Тоа можеме да го пресметаме преку низи на знаци на различни јазици. Тоа е метрика наречена h2, или условна ентропија од втор ред, и има опсег на вредности, помеѓу 3 и 4, за јазиците ширум светот. За Војнич, тоа е повеќе како 2, што прави да изгледа дека ракописот на Војнич можеби не е природен јазик. Низите се многу попредвидливи отколку во другите јазици“, Боуерн го објаснува еден од проблемите.
Сепак, вели дека на ниво на зборови, страници и поглавја може да се види внатрешна структура која е многу слична на другите природни јазици. На пример, зборовите употребени на страницата за растенијата не се користат на другите страници од ракописот.
Од претходните истражувања е познато дека различни делови од книгата биле напишани од различни писари.
„Писарот VI, на пример, ги напишал сите астролошки и астрономски делови, додека другите писари се чини дека работеле на други делови. Нашето компјутерско моделирање сугерира дека различни писари, исто така, имале малку различни стилови на пишување или можеби користеле различни механизми за шифрирање. На пример, се чини дека писарите значително споделуваат заеднички вокабулар, но некои писари се чини дека користат одредени изрази или пишуваат зборови поинаку од другите писари, можеби исто како што австралискиот и американскиот англиски имаат суптилни разлики. Се разбира, ние не знаеме ниту еден збор од Војнич и како се напишани, така што е невозможно да се знае што всушност се крие зад овие разлики“, вели Боуерн.
Според зборовите на научничката, таа моментално истражува метод за шифрирање што дава невообичаена дистрибуција на знаци на ниво на h2, што се гледа во Војнич.
„Можеме и да ги тестираме тврдењата на другите луѓе за основниот јазик и механизмот за шифрирање. Значи, ако се тврди дека латинскиот е кодиран во шифрата Crema од XV век, можеме да земеме блок од латински и да ја примениме шифрата Crema и да видиме дали има слични својства како Војнич. Но, она што досега го откривме е дека јазикот што го тестираме не е толку важен, бидејќи сите природни јазици се доволно слични, а Војнич е толку различен на ова ниво“, објасни Боуерн.
Наведува дека тоа имплицира дека некој направил многу намерна манипулација со начинот на пишување на јазикот, што го направило многу различен од другите природни јазици на ниво на зборови. Контрадикторноста е што во исто време се вклучени информации кои на крајот функционираат како и другите природни јазици.
„Мислам дека е многу можно да имаме прилично добра идеја за тоа како е конструиран јазикот, но нема да можеме да го пробиеме кодот и да ја откриеме пораката. Не е невозможно, но мислам дека е прилично малку веројатно во оваа фаза, освен ако не го најдеме оригиналниот ракопис. Да речеме само: се забавувам со учење повеќе за ракописот без никакво очекување дека некогаш ќе можам да прочитам што има во него“, заклучи научничката за можноста за дешифрирање, пишува Bigthink.com.
