Земјите од Скандинавија, сегашната централна точка на европската безбедност, сè повеќе ја зацврстуваат контролата врз граѓаните вклучени во шпионажа за Русија.
Два воени хеликоптера го уништија мирот и тишината на едно предградие на Стокхолм доцна едно утро во ноември, летајќи над приватен дом во заспаниот Кил. Тоа беше значајна рација на шведска двојка обвинета за шпионирање за Русија.
„Не можев да поверувам кога видов дека полицијата влегува во нивната куќа“, изјави соседот на парот за Politico.
„Бучавата на хеликоптерот ја разбуди цела улица, ние само стоевме во нашите дворови и гледавме што се случува“, додаде таа.
Овие сцени се најнов знак дека европската и руската шпионска игра сè повеќе се игра на отворено, пишува Politico.
Во рацијата беа уапсени брачен пар на возраст од педесет години, а тие беа обвинети дека ѝ дале доверливи информации на руската воена разузнавачка агенција GRU. Двојката ги негира обвинувањата.
Истата недела започна судењето на двајца браќа обвинети за предавање на службените тајни на шведските безбедносни агенции на ГРУ. Тие исто така ги негираат обвинувањата. И двата случаи завршија на насловните страници на шведските весници и ги вознемирија граѓаните.
Уште еден неверојатен случај доаѓа од Норвешка, каде што е уапсен човек осомничен дека е агент на GRU. Тој беше уапсен на пат кон универзитетот каде што работеше под лажен идентитет на бразилски професор. Неодамна во Холандија беше откриен руски оперативец, а националните медиуми детално го пренесоа случајот.
Сите овие примери укажуваат на тоа дека има промена во начинот на кој европските земји спроведуваат контраразузнавачки операции: има се помалку прикривање, а се повеќе јавни апсења и судења, велат експертите.
Целта, се чини, е да се предупредат Европејците за заканите со кои се соочуваат, а во исто време јавно да се повика Москва, што му отежнува на рускиот претседател да ги негира активностите на сопствените разузнавачки агенции.
„На Европа ѝ е преку глава од испраќање суптилни сигнали до Русија“, вели Каролина Анџелис, поранешна шведска разузнавачка аналитичарка која основала своја консултантска фирма за безбедност.
Неодамнешниот извештај на истражувачите од Шведската агенција за одбранбени истражувања, кој ги анализираше случаите на државно спонзорирана шпионажа во Европа помеѓу 2011 и 2021 година, покажа дека речиси две третини од пресудите се од трите балтички земји: Естонија, Латвија и Литванија. Само Естонија е одговорна за половина од вкупниот број.
Според проценките на истражувачите, не се работело толку за тоа дека балтичките земји ќе бидат цел на разузнавачките служби. Акцентот беше ставен на желбата да се покаже колку е реална шпионската закана (главно од Русија, а во помала мера од Кина), а во исто време да се покаже способноста да се фатат шпиони и да се изведат на суд.
Во јавните обвиненија во Естонија е и она против естонскиот војник Денис Мецавас, кого шефот на естонските одбранбени единици на прес-конференција во 2018 година го нарече предавник.
Во десетгодишниот период опфатен со извештајот, се чинеше дека Русија агресивно ги шпионирала своите европски соседи. Мајкл Џонсон, еден од авторите на извештајот, вели дека ова доведе до дебата меѓу целните држави за тоа колку тајни треба да бидат нивните обиди да ги спречат обидите за шпионирање од Москва.
Концептот за повидлива контраразузнавачка стратегија станува сè попопуларен, смета Џонсон. Неодамнешните апсења во Норвешка и Шведска - како и осудата на шведски консултант за шпионирање за Русите минатата година - најдобро се гледаат во тој контекст, додаде тој.
Исто така, треба да се додаде на равенката дека Скандинавија во моментов е во фокусот на безбедносните прашања во Европа: Шведска и Финска внимателно ги следат сите обиди да го спречат нивниот пат кон членство во НАТО алијансата, а Норвешка е загрижена за интегритетот на нафтата и гасна инфраструктура, особено по неодамнешната саботажа на гасоводот Северен тек во Балтичкото Море.
Исто така, во Норвешка во моментов се водат неколку судски процеси против Руси обвинети дека летале дронови опремени со камери над Норвешка, што е прекршување на норвешкиот закон кој експлицитно им забранува на Русите да го прават тоа.
„Нашето толкување е дека се повеќе европски безбедносни агенции сфатија дека Естонија има правилен пристап“, рече Јонсон.
Три неодамнешни случаи на наводно шпионирање во Шведска беа полни со интересни детали.
47-годишниот шведски консултант беше приведен во 2020 година, откако ги предаде деловните тајни на Volvo и производителот на камиони Scania на офицер на GRU во ресторан во центарот на Стокхолм. Во Шведска, идентитетот на осомничените е таен, заштитувајќи ја нивната приватност.
Фотографиите од примопредавањето, на кои се гледа како агентот добива плик со пари, беа објавени во локалните медиуми - што го натера офицерот на GRU, кој имаше дипломатски имунитет, тивко да ја напушти земјата набргу потоа. Кон крајот на минатата година агентот беше осуден на три години затвор.
И додека дотогаш ваквата ситуација се сметаше за ретка, набргу потоа имаше рочиште за случајот со браќата обвинети за шпионажа, што ја промени перцепцијата во јавноста.
Судењето на двајцата браќа, кое започна на 25 ноември и се очекува да заврши кон крајот на овој месец, се заснова на тврдењата дека постариот брат украл информации од неговите вработени (две шведски разузнавачки агенции) и му ги дал на својот помлад брат, кој поминал тоа на GRU - во замена за пари.
Документите објавени пред почетокот на судењето покажуваат дека полицијата го гледала помладиот брат како фрла хард диск со документи во корпа за отпадоци на улица, откако неговиот брат бил уапсен, и опишува како истражителите ги пребарале сефовите на постариот брат во локалната банка барајќи докази.
Неодамнешната рација во куќа во предградието на Стокхолм, исто така, може да заврши со судење покриено од медиумите. Уапсениот маж, Русин кој емигрирал во Шведска во 90-тите и зел шведско државјанство, останал во притвор, додека неговата сопруга, исто така Русинка со шведско државјанство, била ослободена. Од полицијата посочуваат дека таа се уште е осомничена во случајот.
„Ова е обемна истрага која ќе трае доста долго“, изјави шведскиот јавен обвинител Хенрик Олин за новинарите.
Во домот на осомничениот, свеж снег ги покри трагите што ги остави полицијата по патеката. Прозорците кои полицајците ги искршиле биле покриени со пластична фолија.
Соседот вели дека парот отсекогаш бил многу фин со неа, иако изгледале дека не биле многу друштвени.
„Беа многу љубезни, не се посомневавме во ништо“, рече таа. „Иако, можеби тоа и бил планот.“
