Максималниот законски дозволен американски долг е веќе прекршен и дополнително задолжување во моментов не е можно. Вонредните мерки за сервисирање на долгот се спроведуваат за да се избегне банкрот, но тие истекуваат на почетокот на следниот месец, односно може да се продолжат до 5 јуни годинава.
Плафонот на долгот беше достигнат на 19 јануари, по што автоматски беа активирани мерките на Државната благајна (американската верзија на Министерството за финансии) со цел САД да продолжат да ги плаќаат долговите и да избегнат технички банкрот.
Сегашната граница е 31,4 илјади милијарди долари, а за да се продолжи со сервисирање на долговите треба да се подигне.
„Со должна почит го повикувам Конгресот да дејствува веднаш за да ја заштити целосната доверба во Соединетите Американски Држави“, напиша министерката за финансии Џенет Јелен во писмо до претседателот на Претставничкиот дом на 13 јануари, кога предупреди дека се на дофат на границата на јавниот долг.
Гледајќи го целиот буџет, дефицитот во него во 2022 година изнесуваше 1,4 илјади милијарди долари или 5,5 отсто од БДП. Тоа е за речиси 2 процентни поени повеќе од просекот во претходните 50 години. Последната година во која беше остварен суфицит беше 2001 година, но во поголемиот дел од годините од крајот на Втората светска војна, САД всушност функционираа со буџетски дефицит, со само неколку години суфицит. Рекорден дефицит е остварен во пандемијата во 2020 година, дури 15 отсто од БДП.
Границата на долгот е горната граница на вкупниот износ на пари што е законски дозволено да се позајмуваат во САД за финансирање на владата и сервисирање на стари долгови. Бидејќи САД во поголемиот дел од годината трошат повеќе пари отколку што имаат во државниот буџет, долгот се акумулира и постојано расте.
Поради ова, лимитите постојано се пробиваат, па мора да се менува законот со кој се поставува лимитот на долгот. Овој закон мора да биде одобрен од Конгресот, кој се состои од две тела, Претставничкиот дом и Сенатот. И двата мора да одобрат ново зголемување на лимитот на долгот.
Доколку партијата има мнозинство во едно од овие две тела, а нема мнозинство во другото, а претседателот не е од неа, практиката е да се влезе во преговори за идните буџетски политики и „послабата“ партија обично бара одредени отстапки за нејзините политики.
Актуелниот спор доаѓа откако претседателот Џо Бајден и Демократската партија со месеци одбиваа да преговараат со Републиканската партија за спроведување на политиките што другата партија бара да го усвои новиот нацрт-закон за плафонот на долгот во Претставничкиот дом под контрола на републиканците.
Треба да се напомене дека зголемувањето на плафонот на долгот не значи преземање нови трошоци, тоа само овозможува финансирање на стари трошоци и долгови кои се веќе преземени. Сите трошоци кои ќе бидат платени со новиот раст на долгот веќе се изгласани од Конгресот.
Од 1960 година, САД го зголемија лимитот на долгот 78 пати, 49 пати кога претседателот бил републиканец и 29 пати кога бил демократ. Вообичаено е пристапот на ваквата ситуација да се користи за своевидна политичка уцена и партијата која не е на власт да бара отстапки за да гласа за ново зголемување на лимитот на долгот.
Доналд Трамп ги повика републиканците „жестоко да се борат“ за преговорите иако во 2019 година пред ТВ камери изјави: „Не можам да замислам дека некој би ја искористил границата на долгот како потпора во преговорите“. Тој додаде дека тоа е „свет елемент“ на нивната земја.
Таа година беше зголемен и плафонот на долгот. Се водеа преговори меѓу двете страни и сè помина релативно без проблеми. Преговорите траеја со месеци, но надвладеа компромисот и двете политички партии можеа да им тврдат на своите гласачи дека добиле дел од она што го барале. Износот на долгот достигнат во тоа време беше 22 илјади милијарди долари.
Поминаа четири месеци, рокот за завршување на автоматски активираните мерки на Државната благајна е за помалку од еден месец, но политичарите во САД практично немаат напредок за решавање на кризата. Поточно, не ја подигнаа горната граница на долгот.
„Работа на Конгресот е да го направи тоа. Ако не успеат да го направат тоа, ќе имаме економска и финансиска катастрофа за која ќе се обвинуваме себеси“, рече Јелен во интервју за ABC News. Таа истакна дека преговорите не треба да се одвиваат „со вперен пиштол во главата на американскиот народ“.
Доколку не се зголеми плафонот на долгот, Државната благајна во одреден момент ќе остане без средства за плаќање на обврските на државата. Во пракса, ова би значело дека САД не можат да ги платат сите сметки што доспеваат во даден ден.
Ова може да биде долг поради купонски плаќања на државни обврзници, пензии (социјално осигурување), здравствено осигурување (Medicare) и други трошоци.
Последиците од ваквиот настан е невозможно да се предвидат, имајќи предвид дека САД никогаш во историјата не престанале да ги плаќаат своите обврски, но сигурно е дека тие би биле крајно деструктивни за американската економија, а со тоа и за остатокот од светот.
Агенциите за кредитен рејтинг брзо би реагирале и би го урнале сегашниот совршен кредитен рејтинг. Тешко е да се знае до кое ниво, но веројатно до делумен стандарден статус на кредитна оценка, што е пониско од кредитниот рејтинг „ѓубре“.
Губењето на довербата би имало драматично влијание врз трошоците за задолжување, прво на државата, а потоа и на компаниите и домаќинствата. Анализите на економистите покажуваат дека една десетина од вкупната економска активност во САД наеднаш би исчезнела, три милиони луѓе би останале без работа, а само зголемувањето на каматите би го зголемило јавниот долг за 850 милијарди долари.
Довербата во американскиот долар, најтргуваната валута во светот и во која централните банки на другите земји држат најмногу девизни резерви, сериозно би била поткопана.
Проблемот не е што САД не можат да ги платат своите долгови. Нето каматните исплати на долгот се проценуваат на 395,5 милијарди долари оваа година, што претставува 6,8 отсто од сите трошоци на федералниот буџет на САД, според Федералната канцеларија за буџет.
Историски гледано, тоа не е најголемата годишна цена на американскиот јавен долг. Во втората половина на 90-тите за оваа намена годишно се трошеа повеќе од 400 милијарди долари. Релативно кажано, тоа не е ниту историски голема сума, бидејќи во 50-тите, 60-тите и 70-тите години на минатиот век за отплата на долгот се трошеле меѓу 7 и 8 отсто од федералниот буџет, а во 80-тите и 90-тите години од 13 до 15%.
Тоа не е ниту најголемиот трошок. Третина од трошоците се однесуваат на пензиите (социјалното осигурување) и социјалните програми (сигурноста на приходите), една четвртина на трошоците за здравствениот систем (кој го вклучува Medicare) и по една десеттина на образованието и одбраната.
Уделот на трошоците за сервисирање на долгот во американскиот федерален буџет се намалува од средината на 90-тите, кога за таа цел се потрошени 15 отсто од буџетот. Иако вкупниот долг се зголемува оттогаш, падот на каматните стапки доведе до поевтини отплати (каматата е трошок за задолжување). На пример, во 1988 година каматата на задолжувањето изнесуваше 8,8 отсто, а во 2021 година беше само 1,6 отсто.
Горенаведените податоци сугерираат дека САД денес полесно го враќаат долгот отколку во минатото, иако се позадолжени во апсолутна сума. Не е важна само висината на долгот, туку и неговата цена и колку државата мора да троши годишно во однос на приходите за да го плати долгот. Во овој поглед, ситуацијата е подобра отколку во минатото.
Сепак, факт е дека денес САД должат повеќе отколку на крајот на Втората светска војна. И тогаш долгот не надминуваше 100 отсто од годишниот бруто-домашен производ (БДП), а денес учеството на јавниот долг во БДП е над 120 отсто.
Вистинската ситуација е нешто подобра. Во месечниот извештај на Државната благајна на САД, објавен на 30 април годинава, се наведува дека 6,8 трилиони долари, од вкупно 31,4 трилиони, е внатрешниот долг.
Тоа значи дека една четвртина од јавниот долг всушност се однесува на износот што една гранка на владата во САД ја должи на друга гранка на власта. Тоа е долг на државата кон себе, само делови од државниот апарат им го должат на другите. Дел од ова се и долговите кон јавното пензиско осигурување кое со години бележи повеќе упплати отколку исплати, а со закон вишокот мора да го вложи во хартии од вредност на Државната благајна.
Претседателот Бајден одбива да преговара за зголемување на лимитот на долгот бидејќи тоа е техничка работа која не воведува нови трошоци. Подигнувањето на границата е исклучиво наменето за финансирање на стари долгови, преземени обврски и трошоци на веќе донесените закони.
Преговорите за трошоците на државата следат во септември годинава. Бајден неколку пати јавно кажа дека е подготвен да преговара за трошоците за финансирање на владата, но не и за зголемување на лимитот на долгот. Последните вакви преговори се одржаа на крајот на 2022 година и немаше поголеми проблеми.
Законот за финансирање на државните институции овозможува финансирање на сите државни институции и армијата, како и некои други трошоци. Од 22 декември 2018 до 25 јануари 2019 година, токму преговорите за државно финансирање доведоа до едно од најдолгите затворања на државните институции во историјата на САД.
Тогаш финансирањето на државните институции беше блокирано од Трамп бидејќи предложениот закон не предвидуваше финансирање на ѕидот на границата меѓу САД и Мексико. Кога стана јасно дека стопирањето на работата на владините институции не е популарно кај гласачите, Трамп попушти и го потпиша нацрт-законот за финансирање на работата.
Со оглед на растот на јавниот долг на САД, особено за време и по пандемијата, јасно е дека ќе треба да се спроведат некои мерки за намалување на трошоците. Претставничкиот дом, кој е под контрола на републиканците, веќе усвои нов предлог-закон со кој ќе се зголеми плафонот на долгот за 1,5 илјади милијарди долари, но тој бара нагло намалување на државните трошоци.
Бајден се закани дека ќе стави вето на законот, дури и ако тој биде потврден во Сенатот (што е малку веројатно бидејќи е под контрола на демократите).
Според некои аналитичари, Бајден сè уште може да протурка нова легислатива за раст на ограничувањето на долгот со тоа што ќе се повика на 14-тиот амандман, член 4 од Уставот на САД, кој вели дека „валидноста на јавниот долг на САД...нема да биде доведена во прашање. "
Крајниот рок се наближува, а двете страни не се поблиску до договор отколку пред неколку месеци, кога министерот за финансии предупреди на претстојниот проблем. Тоа е играње игри, а не живееме во времиња кога може да се дозволат такви работи.
