2021 година беше многу добра за берзите. Акциите на Microsoft, Tesla, Amazon, Meta (т.е. Facebook) поскапеа од почетокот на годината, како и акциите на повеќето технолошки компании. Генерално беше добра година на берзите и многу луѓе добро профитираа, особено акционерите на технолошките компании.
Добриот раст на цената во текот на годината мотивираше многумина да ги продадат своите акции. И тоа не само обични акционери, туку и директори, основачи и други „инсајдери“. Insider е термин кој се користи за означување на луѓе поврзани со компании чии акции се во сопственост (директори, основачи) и кои можеби имаат интерни информации кои не се јавно достапни.
Голема распродажба
Директорите и инсајдерите продадоа акции во вредност од 69 милијарди долари годинава, 30% повеќе од минатата година и 79% повеќе од десетгодишниот просек. Овој тренд се очекува да се засили во 12-тиот месец.
Џеф Безос, Илон Маск, Марк Закерберг, Сатја Надела (извршен директор на Microsoft) стандардно тргуваат со акции и нема ништо чудно во тоа, освен релативно високиот промет. Можно е да сакаат само да профитираат од годинешниот скок на цените, но и да е предбожиќно чистење за да ги избегнат новите даноци што се воведуваат во 2022 година.
Дали сѐ е според законот?
Треба да се нагласи дека нема ништо незаконски во нивната сопственост на акции на компании чии основачи или директори, или „инсајдери“, ни во тргувањето со акции. Но, токму поради тоа што се инсајдери, постои голем ризик да го искористат своето внатрешно знаење за компанијата за да создадат неправедна предност пред другите акционери и инвеститори. Постојат строги закони и правила во САД за тоа како на инсајдерите им е дозволено да тргуваат со акции.
Целта на овие закони е да се спречат инсајдерите да ги користат нивните знаења и информации кои не се достапни на јавноста за да влијаат на берзата за лична или нечија корист. И покрај впечатокот дека берзите во САД функционираат како некогашниот Див Запад, неконтролирано и без правила, тоа е всушност е еден од најрегулираните пазари. Реално, многу мал дел од вкупниот промет се однесува на незаконски дејствија како што е нелегално инсајдерско тргување.
Дозволено инсајдерско тргување
Но, тоа не значи дека инсајдерското тргување е целосно забрането и дека на основачите и директорите не им е дозволено да тргуваат со акции на нивните компании. Тие можат, но таквите тргувања мора да се пријават во специјална државна агенција (SEC - Комисија за хартии од вредност на САД) која има неколку илјади вработени и ги надгледува таквите операции. Се разбира, тоа не е единственото нешто што таа го прави, туку главната причина за нејзиното постоење.
Основана во 1934 година, таа е едно од телата создадени како одговор на Големиот колапс на Волстрит во 1929 година, настан кој ја најави Големата депресија. Интересно, првиот претседател на ДИК беше Џозеф Патрик Кенеди, татко на подоцнежниот американски претседател Џон Ф. Кенеди.
Инсајдерите мора однапред да се најават според таканаречените планови 10b5-1. Станува збор за програми кои однапред го информираат регулаторот, горенаведената SEC - U.S. Securities and Exchange Commission, дека одреден инсајдер ќе тргува со акции на компанијата со која е поврзан во однапред одредено време и според цврсто дефинирани правила кои обезбедуваат да не се работи за незаконско инсајдерско тргување и докажување дека нивните тргувања не се резултат на некои информации кои не се јавни.
Дозволено е тргување само според информациите кои се достапни за секого, а секое отстапување од тоа е законски казниво. На пример, ако некој добие квартален финансиски извештај на компанија со акции на пазарот пред да биде објавен и ги користи тие информации за да ја купи/продаде таа акција пред да биде објавен кварталниот финансиски извештај, ќе биде кривично гонет затоа што е недозволиво тргување со инсајдерски информации, односно информации кои не се јавно достапни.
Луѓе како Џеф Безос, Илон Маск, Марк Закерберг мора да тргуваат со акции преку таквите 10b5 планови, по правило тие мора да се придржуваат до ригорозните барања за да се осигураат дека ова не е нелегално инсајдерско тргување, сѐ со цел да се зачува јавноста на информациите и еднаквите услови за тргување за сите учесници на берзата.
Ултрабогатите ги распродаваат акциите
Маск и Безос годинава продадоа акции во вредност 10 милијарди долари секој. Само минатата недела Илон Маск продаде акции во вредност од 1,05 милијарди долари. Џеф Безос досега оваа година продаде 9,97 милијарди долари, четирипати повеќе отколку во 2019 година и речиси десетпати повеќе од неговата просечна годишна трговија пред 2019 година, која се движеше околу 1 милијарда долари. Закерберг продаде 4,47 милијарди долари во акции на Meta, односно Facebook, а основачите на Google, Лери Пејџ и Сергеј Брин продадоа околу 1,5 милијарди долари во акции на Alphabet.
Извршниот директор на Microsoft, Сатја Надела, продаде речиси половина од акциите на Microsoft во ноември за 285 милиони долари (во споредба со Маск и Безос, изгледа како „мала риба“). Сето ова беше продадено според правилата утврдени во 10b5-1 и доби одобрение од Комисијата за хартии од вредност.
Покрај профитирањето од растот на цените на акциите, големата распродажба беше поттикната од чистиот прагматизам – одбегнување данок.
Нови даноци
Вашингтон (федералната држава, а не федерална влада на ниво на САД) наметнува данок на капитална добивка од 7% на износи над 250.000 американски долари, што значи дека сите жители кои заработуваат на тргување со акции (меѓу другите извори на капитален приход) повеќе од 250.000 долари, ќе платат 7% данок на сите приходи од таа сума нагоре. Капиталните добивки претставуваат зголемување на вредноста на средствата: земјиште, згради, машини, автомобили, хартии од вредност (акции и обврзници). Се мери како разлика помеѓу продажната цена и цената по која претходно било купено доброто. Се разбира, милијардерите најмногу се погодени од акциите, односно приходите од продажбата на акциите бидејќи тие држат најмногу средства во акции.
Постојат начини на кои може да се зголеми основниот личен одбиток од 250.000 американски долари, а работите како што се приходите од недвижен имот, пензиските фондови, добитокот, сечата на дрва (ова е главната индустрија во државата Вашингтон) нема да се оданочуваат. Некои адвокатски фирми најавија тужба за да ја оспорат законитоста на новиот данок, тврдејќи дека тој го прекршува Уставот на САД (конкретно трговската клаузула), но и Уставот на Вашингтон, кој забранува даноци на приход, а адвокатските фирми велат дека данокот е капитална добивка всушност е данок на доход.
Се проценува дека Надела ќе заштеди околу 20 милиони долари поради продажбата на акциите пред воведувањето на данокот на капитална добивка, а Џеф Безос до 700 милиони долари.
Нов федерален данок
Најавено е и зголемување на федералните даноци низ САД. Планирано е да се воведе двоен данок на доход од 5% за приходи над 10 милиони долари и 8% за приходи над 25 милиони долари. Двојниот данок е данок кој се пресметува како додаток на постоечкиот данок, а историски се користел за намената. На пример, во 1968 година, американскиот претседател Линдон Б. Џонсон воведе двоен персонален и корпоративен данок на доход од 10% поради трошоците за Виетнамската војна. Треба да се претпостави дека администрацијата на Бајден сака да воведе нов данок за покривање на трошоците за иницијативата Build Back Better за инвестирање во инфраструктурни проекти низ САД.
Дали 1% од најбогатите го плаќаат „својот дел“?
Во САД дури 40% од вкупниот данок на доход го плаќаат најбогатите 1% од населението, што е повеќе од останатите 90%. Но, данокот на доход не е единствениот данок и богатите не плаќаат исти даноци како средните богати или сиромашните. Ако се погледне вкупното даночно оптоварување, тогаш податоците се малку поинакви.
Најбогатите 1% заработуваат 20,9% од целиот приход и плаќаат 24,1% од сите даноци, следните 4% од најбогатите генерираат 15,5% од приходот и плаќаат 16,3% од даноците, следните 15% имаат удел во приходите од 25,5% и платени даноци 26,1%.во САД плаќа 2/3 или 66,5% од даноците и остварува 60,9% од приходот.
Најсиромашните 20% заработуваат 2,8% од приходот и плаќаат 2% од вкупните даноци, следните 20% 6,6% од приходот и 5% од даноците, средните 20%, односно оние помеѓу 40% од најсиромашните и 40% од најбогатите заработуваат 10,9% од приходот и плаќаат 9,4% од даноците, а групата меѓу 60% од најсиромашните и 20% од најбогатите генерира 18,0% од приходот и плаќа 17% од вкупните даноци.
Според овие податоци, даночниот систем на САД е благо прогресивен, односно најбогатите 20% плаќаат повеќе даноци од нивното учество во вкупните приходи, додека останатите 80% плаќаат помалку даноци во однос на нивното учество во вкупните приходи.
