Не толку одамна, Јужна Африка беше економскиот бисер на континентот, во однос на економскиот развој релативно поблиску до некои земји во Европа отколку до поголемиот дел од Африка. Но, во последните години стагнира, заробена во кругот на корупција, неспособност и криминал.
Ситуацијата стана толку лоша што прекините на струја станаа редовна појава. Покрај корупцијата и неспособноста кои го уништуваат јавниот снабдувач со електрична енергија, проблем е и кражбата на кабли, кои особено се интензивираат во последните години поради големата сиромаштија и невработеноста.
Националниот јавен снабдувач со електрична енергија, Eskom, спроведе прекини на струја повеќе од 200 дена во текот на 2022 година, со рекордни прекини од 6 до 8 часа на ден за повеќето домаќинства.
Истото се случува и во железничкиот систем, а поради овој проблем на некои правци се градат ѕидови околу железничките пруги. Кражбата на кабли има големо влијание врз клучните услуги како што се јавниот превоз, струјата, телефонот и интернетот. Кога се украдени кабли од железничкиот систем, возовите доцнат и откажуваат бидејќи инфраструктурата е сериозно оштетена.
Ова е само дел од проблемите со кои се соочува некогаш (и сè уште) најпросперитетниот дел на Африка, за кој многу светски и домашни аналитичари предупредуваат дека може да стане „пропадната држава“. Овој термин се однесува на земји каде што политичкиот и економскиот систем станал толку лош што во реалноста воопшто не ги контролира институциите и граѓаните на својата територија и не ги исполнува функциите на модерна држава.
Судството не работи, а законите се мртва буква, криминалот е широко распространет поради неефикасната и корумпирана полиција, јавните служби под контрола на државните органи не се вршат.
Пред нешто повеќе од една деценија, во 2010 година, Јужна Африка стана дел од BRICS (S беше додадена дури по нејзиното влегување). Заедно со Бразил, Русија, Индија и Кина важеше за една од најважните земји во развој, која поради брзината на економскиот раст брзо ќе го достигне и еден ден ќе го надмине стандардот на развиените земји од Северна Америка и Европа.
Се случи спротивното и земјата почна да се оддалечува од стандардите на богатите земји. Во 2010 година, БДП по глава на жител коригиран за разликата во цените во ЕУ изнесуваше 39 илјади долари (според курсот од 2017 година), во Јужна Африка 13,5 илјади и во Субсахарска Африка 3,6 илјади.
До 2021 година, богатството на Јужна Африка значително се оддалечи од богатството на ЕУ и се приближи до нивото на Субсахарска Африка. Таа година БДП по жител коригиран за разликата во цените изнесуваше 44 илјади долари, на Јужна Африка се намали на 13,3 илјади долари, а на Субсахарска Африка се зголеми на 3,7 илјади долари.
Во истиот период стапката на невработеност се зголемила од 24 отсто на повеќе од 34 отсто, а кај младите дури над 60 отсто. По првата деценија на 21 век, стапката на екстремна сиромаштија (помалку од 2,15 долари на ден) паѓаше, таа се зголемува од 2008 година и моментално е над 20 проценти.
Генерално, квалитетот на животот опаѓа, јавното здравство не функционира, па се вратија болестите типични за сиромашниот свет. Годинава се појави и епидемија на колера, а досега се разболеле неколку стотици лица, но се сомнева дека бројката е многу поголема.
Во минатото, апартхејдот, политиката на расна сегрегација на мнозинското црно население и малцинското бело население, беше обвинет за проблемите на сиромашните во Јужна Африка. Покрај различните општествени и политички пречки што ваквиот систем ги поставуваше пред црниот дел од населението, се сметаше дека вештачки создава економска нееднаквост.
Но, апартхејдот беше укинат во 1991 година, а јазот во приходите и богатството меѓу црнците и белите практично не се намали. Голем дел од белото население се исели, уделот на вкупното население падна на помалку од 8 проценти (во средината на 80-тите беше 18 проценти), а беа воведени бројни политики за поттикнување на вработувањето, образованието и општото подигање на црно население.
Во 1994 година, Африканскиот национален конгрес (ANC) победи на првите избори по укинувањето на апартхејдот и оттогаш континуирано владее со Јужна Африка. Претседател на партијата во 90-тите беше самиот Нелсон Мандела.
И покрај безбројните корупциски скандали и евидентниот социјален и економски пад под нивното владеење, тие добија околу 60 отсто од гласовите од првите избори. На претходните парламентарни избори ANC освои 58 отсто од гласовите, најниски во историјата. Најсилната опозициска партија доби само 20 отсто.
Иако започна како партија која обединува широк спектар на различни погледи на светот, со единствена цел да се бори против апартхејдот, ANC не ги исполни своите ветувања за еднаквост, просперитет и напредок. Всушност, денес Јужна Африка е најнееднаквата земја во светот.
Со GINI коефициент 63, тој е многу понееднаков дури и од земјите од Јужна Америка, кои се познати по големите разлики меѓу богатите и сиромашните. Коефициентот GINI на Бразил е 49, Колумбија 54,2, Чиле 44,9. Нивото на нееднаквост во Јужна Африка е тешко да се замисли дури и за жителите на Хрватска, која со коефициент GINI од 28,9 е една од најрамноправните земји во светот.
Белиот дел од населението сè уште живее далеку подобро од црниот дел. Просечниот приход на белото домаќинство е три пати поголем од националниот просек, додека оној на црното домаќинство е само две третини од националниот просек. Разликата се намалува од крајот на апартхејдот, но многу бавно.
Многу луѓе од Индија имигрирале во Јужна Африка, кои денес сочинуваат важен дел од економијата. И тие се далеку побогати од црното население, со приходи на домаќинствата двапати поголеми од националниот просек. Невработеноста меѓу Индијците и белците е далеку помала, и покрај бројните политики кои го поттикнуваат вработувањето на мнозинското црно население.
Изворот на повеќето проблеми во Јужна Африка е несомнено корупцијата. А нејзините корени во владејачката партија ANC датираат многу одамна. Всушност, корупцијата и непотизмот станаа толку испреплетени со политиката што е невозможно да се разделат. Законите постојат, но не се спроведуваат.
За време на борбата против апартхејдот, Африканскиот национален конгрес (ANC) доби средства од странски донатори за да изгради силен отпор кон тогаш владејачката Јужноафриканска национална партија и апартхејдот. Донатори беа бројни хуманитарни организации, но и земји, како што се Шведска и СССР. Повеќето од овие донации не беа контролирани, немаше сметководствена трага и се претпоставува дека така започнала „љубовта“ на ANC кон корупцијата.
Го експлоатираат големи компании, кои ги субвенционираат сите гранки на власта, па дури и самиот претседател. Претседателот на земјата од 2008 до 2018 година, Џејкоб Зума, во моментов се соочува со обвиненија за корупција, рекетирање, перење пари и измама, а сето тоа произлегува од истрагата за примање 783 исплати за кои обвинителите велат дека биле мито од бизнисменот Шабир Шаик и француската компанија за производство на оружје Thales.
Јужна Африка е поучен пример за тоа како корупцијата, непотизмот, лошото управување и криминалот можат да доведат земја богата со злато, скапоцени камења, платина и други природни ресурси до состојба на социјална и економска дезинтеграција и да ја претворат во пропадната држава.
Тоа покажува како некои општества, без разлика колку корумпирана била владејачката партија, а корупцијата на ANC не е тајна дури и во Јужна Африка, можат да ги задржат истите тие групи на власт. Државата пропаѓа, луѓето живеат сè потешко и потешко, сиромаштијата и криминалот дивеат, но владетелите не се менуваат.
