Доаѓа зима, а со тоа и поголема потрошувачка на струја и други извори на енергија. Поради војната во Украина, ЕУ најави дека ќе се обиде да го намали увозот на енергетски производи од Русија, од кои зависи нејзината економија. Зависноста на ЕУ од енергетските производи од Русија се зголемува со децении, уште од времето на СССР, што овозможи релативно евтина енергија за економијата на земјите-членки на ЕУ.
Токму поради оваа зависност ЕУ попушти пред насилната политика на Владимир Путин, која покрај анексијата на Крим во 2014 година, ја вклучи и војната во Грузија во 2008 година. Оваа политика се исплатеше во 2022 година, кога поради на рускиот напад врз Украина, ЕУ одлучи постепено да ги прекине сите економски врски со Русија.
Децениската зависност е тешко да се прекине толку наеднаш, па беше одлучено постепено да се прекине увозот на нафта и гас. Но, тоа беше доволно за да се создаде хаос на енергетскиот пазар, големо поскапување и страв дека ЕУ ќе остане без енергија, особено за зимата. Изворот на енергија за кој ЕУ е најмногу зависна од Русија е природниот гас.
Ситуацијата е сè уште подобра отколку што многумина очекуваа; потрошувачката е намалена, магацините за гас се добро наполнети, уште помалку се увезува од Русија, цената паѓа.
Во 2021 година, 39,7 отсто од природниот гас во ЕУ беше увезен од Русија, а природниот гас е вториот најважен извор на електрична енергија за ЕУ. Иако цените веќе растеа на крајот на 2021 година, ситуацијата се стабилизира до почетокот на војната во Украина.
И покрај тоа што цената беше шестпати повисока отколку во првата половина на 2020 година, немаше голем скок од март до средината на јуни 2022 година. Потоа започнува брзиот раст, кој го достигна својот врв во средината на август.
Договорите за трговија со гас се склучуваат за идни периоди, по месеци, квартали и години. Така, на берзата во Холандија, која е главна за Европа, испораките во ноември годинава се тргуваа по цена од 90 до 100 евра за MW/h. До 26 август цената се искачи на 349 евра за MW/h.
Но, дотогаш цената паѓа, па просечната цена на природниот гас на холандската берза на 11 октомври за испорака во ноември 2022 година изнесуваше 156 евра за MW/h. Сè уште е исклучително скапо, околу двојно поскапо од пред почетокот на војната во Украина, но дефинитивно поудобно отколку ако цената останеше на околу 350 евра за MW/h.
Увозот на течен природен гас (LNG) од САД и потопло од очекуваното време се двете главни причини за падот на цената. Добрата вест е и поголемото производство на нуклеарна енергија во Франција во споредба со претходните месеци, што го олеснува снабдувањето со електрична енергија и ја намалува побарувачката на електрани на гас.
Складиштата за гас во Европа добро се полнат.
Најмалку исполнети магацини има во Латвија (11,5 TWh од вкупниот капацитет од 21,8 TWh) и Унгарија (49,2 TWh од вкупниот капацитет од 67,7 TWh). Во Португалија и Полска пополнетоста е 100 отсто, исто како и на 26 јули, кога пополнетоста на хрватскиот магацин Околи беше под 50 отсто.
Гледајќи ја просечната пополнетост на магацините во 2015-2020 година, сегашната пополнетост е повисока отколку во истиот период од тие години. Ова е особено голем успех ако се има предвид дека на 1 јануари 2022 година просечната исполнетост на складиштата за гас во ЕУ била само 54 отсто, додека просечната зафатеност во тоа време била 0,71 отсто, а минималната во периодот од 2015 г. до 2020 година беше исполнетоста 0,63 проценти.
Главното ветување на ЕУ од почетокот на војната беше намалување на увозот на енергетски производи од Русија, дури и природен гас, што ја прави многу повеќе зависна од увозот од Русија отколку од нафтата. Во неколку наврати, претседателот на Украина, Володимир Зеленски, критикуваше дека продолжува увозот од Русија, кој ја финансира руската државна и воена агресија врз неговата земја.
Според податоците на Европската мрежа на оператори на системи за транспорт на гас, ЕУ драстично го намалила увозот на овој извор на енергија од Русија, иако за тоа било потребно време без да остане без гас за зимата. Трговскиот однос воспоставен со децении не може да се прекине преку ноќ.
Веќе на почетокот на март увозот на гас од Русија во ЕУ беше поголем од најмалиот годишен увоз во периодот од 2015 до 2020 година. минимум (за периодот 2015-2020 година) изнесува 2074 милиони кубни метри.
Кон средината на април увозот се намалува под минималната количина за периодот од 2015 до 2020 година, а на неделно ниво се увезуваат околу илјада кубни метри гас помалку од 2021 година. на 501 милион кубни метри, помалку од една петтина од вкупниот увоз во текот на истата недела во 2021 година.
Освен рускиот, главни извори на гас за ЕУ се Норвешка, Алжир и поморскиот увоз на течен природен гас (LNG), главно од САД. Во 2022 година беше увезен малку повеќе гас од Норвешка отколку во 2021 година, но не доволно да го замени увозот од Русија. Увозот од Алжир е уште помал од минатата година, но ЕУ најде алтернатива во ЛНГ.
Во 2022 година од Норвешка се увезувале од 2.200 до 2.900 милиони кубни метри гас неделно, а преку LNG од 2.700 до 3.900 милиони кубни метри гас, така што набавката преку терминалот за LNG стана главен извор на гас за ЕУ.
Податоците за индустриското производство во ЕУ позитивно ги изненадија синоптичарите. Во август во еврозоната порасна за 2,5 отсто во однос на истиот месец во 2021 година, а за 1,5 отсто во однос на претходниот месец. Тоа е многу повеќе од очекувањата на економистите кои прогнозираа месечен раст од 0,6 отсто и годишен раст од 1,5 отсто. На ниво на цела ЕУ годишниот раст е уште поизразен, 3,5 отсто.
Месечниот раст од 1,5 отсто во август не е доволен за да се компензира падот од 2,3 отсто во јули во однос на еврозоната. Ниту, пак, месечниот раст на индустриското производство од 1,1 отсто во август не го компензира падот од 1,5 отсто во јули за целата ЕУ. Во Хрватска индустриското производство е намалено за 0,8 отсто на месечно ниво, а во однос на август 2021 година бележи раст од 0,7 отсто.
Инфлацијата незапирливо расте и во август се искачи над 10 отсто на ниво на цела ЕУ. Главниот извор на раст на цените е токму енергијата, поради што ЕУ е во многу потешка ситуација од САД. За борба против инфлацијата, Европската централна банка (ЕЦБ) ги зголемува каматните стапки, но многу побавно од американската ФЕД.
Покрај неколкудецениската изградба на инфраструктура и енергетската зависност од Русија, ЕУ има самата вина за неблагодарната ситуација во која се наоѓа и за затворањето на нуклеарните централи во последните неколку години. Германија уште во 2011 година имаше 17 нуклеарни централи, кои владата на Ангела Меркел одлучи да ги затвори, па така во 2022 година работат само три.
Тешко е да се предвиди што ќе се случи оваа зима, но Европа се подготви релативно добро и тоа додека го почитува ветувањето радикално да го намали увозот на енергија од Русија. Потрошувачката беше рационализирана, пронајдени се алтернативни патишта за снабдување, магацините беа добро снабдени. Дали ќе биде доволно и по која цена останува да видиме.
