Плановите за наплата на рускиот гас и нафта во рубли се менуваат од ден на ден, а освен меѓу Западот и Русија, се чини дека има неизвесности кога и како да се спроведе планот. Дали е ова навистина нешто многу важно за Русија во однос на борбата против санкциите и одржувањето на курсот на валутата на националната рубља или е нешто друго?
Сè почна со најавата на Путин на 23 март дека од 1 април почнуваат испораките на руски гас и нафта, до т.н. „непријателски земји“, како што се земјите-членки на ЕУ, да се наплатуваат во рубли. „Одлучив да спроведам низа мерки за пренос на плаќањата за нашите испораки на гас до непријателските земји во руски рубли“, рече тогаш Путин за време на владиниот состанок што се емитуваше на телевизија.
Тој додаде дека руските компании сепак ќе ги почитуваат претходните договори кои предвидуваат плаќање во евра и долари. Одбивањето да се спроведат веќе потпишаните договори сепак би било прекршување на меѓународното деловно право. Еврото сочинува 58 отсто од извозот на Газпром, најголемата руска гасна компанија, 39 отсто за доларот и околу 3 отсто за британската фунта, според компанијата.
Путин нареди на Русија да ѝ се плаќаат нафтата и гасот во рубли. Зошто?
Во тоа време, не беше јасно како тоа технички ќе се спроведе, особено со оглед на руската централна банка под тешки западни санкции и Московската берза затворена три недели пред изјавата на Путин.
Во изјавата за исплата на извозот на нафта и гас во рубљи, Путин ѝ наредил на Централната банка да најде начин технички да го направи тоа во следната недела, барајќи целиот процес да биде транспарентен и да се одвива на домашниот пазар на Русија.
Планот бил купувачот на гас да купува рубли за евра на Московската берза, бидејќи поради санкциите кон Централната банка на Русија, тоа не било можно да се направи преку неа. Меѓутоа, проблемот со ова е што тогаш треба да се најдат финансиски институции кои веќе не се под санкции, а тоа се најголемите руски банки. Ова ја отвора вратата за решението дека тргувањето со валути нужно се одвива преку трета страна, како што се кинеските банки.
Германскиот министер за економија Роберт Хабек рече дека сите земји од Г7 се обединети во ставот дека „плаќањето во рубли не е прифатливо“. Германскиот канцелар Олаф Шолц и италијанскиот премиер Марио Драги, кој некогаш беше на чело на Европската централна банка (ECB), исто така ја одбија можноста.
После тоа, од Кремљ дојдоа повеќе помирувачки тонови. Плаќањето во рубли престана да се бара точно на 1 април, а тој датум беше поставен само како почеток на постепената транзиција. Оваа промена на ставот дојде само два дена пред крајниот рок од кој требаше да почнат плаќањата во рубли.
„Како што веќе споменавме, плаќањата и испораката се долг процес... Тоа не значи дека утрешната испорака треба да се плати (во рубли). Од технолошка гледна точка, ова е подолг процес“, рече претседателот на руската Дума, Вјачеслав Володин. Само неколку дена пред таа изјава тој не само што побара нафтата и гасот да се плаќаат во рубли, туку предложи истото да се прошири и на други производи.
Потоа следеше телефонски разговор меѓу германскиот канцелар Олаф Шолц и рускиот претседател Владимир Путин, а германските медиуми објавија дека Путин му ветил на Шолц дека нема да бара исплата за нафта и гас во рубли.
Во тој разговор Путин предложи посредник во исплатата да биде Газпромбанк, банка во сопственост на Газпром, најголемата компанија за извоз на гас во Русија. Газпромбанк би прифатила плаќања во евра и долари од компании од ЕУ, би ги заменила за рубљи на рускиот финансиски пазар и потоа би ги плаќала на самиот Газпром.
Шолц побара од Русија да го достави предлогот во писмена форма за финансиски и правни експерти да можат да ја проценат изводливоста на планот. На крајот беше договорено експерти од двете земји да се сретнат и да се договорат за идните чекори.
Набргу по разговорите Шолц-Путин, американскиот претседател Џо Бајден најави ослободување на 180 милиони барели нафта од американските стратешки резерви, со цел да се контролира цената на нафтата во светот. По руската инвазија на Украина и последователните санкции на Западот, цената на барел нафта се искачи над 100 долари, во еден момент надминувајќи 120 долари.
Планот на Бајден да ослободува еден милион барели нафта дневно во период од 180 дена претставува приближно 5 отсто од побарувачката на САД и 1 отсто од глобалната побарувачка. Еден милион барели нафта е приближно една петтина од дневниот извоз на Русија. Околу 60 отсто од рускиот извоз оди во ЕУ, а 20 отсто во Кина. По објавувањето, цените на суровата нафта на светските берзи се стабилизираа, краткотрајни и на помалку од 100 долари за барел.
На 1 април, Меѓународната агенција за енергија објави дека сите 31 земја-членка се согласиле да ги ослободат своите резерви од нафтената криза за да го стабилизираат глобалниот раст на цената на нафтата. Тој најави ослободување на околу 60 милиони барели нафта, што е само една третина од количината што ја ветија САД.
Ослободувањето на кризните резерви можеби е политика за гаснење пожари, но тоа нема да значи многу на долг рок. Доколку членките на ОПЕК, најголемата светска асоцијација на земји извознички на нафта, не се согласат да го зголемат производството, цената ќе расте на долг рок.
Како што растат цените, станува исплатливо да се вади нафта од досега непрофитабилни извори, а производството од нафтени шкрилци станува сè попривлечно. Но, потребни се години истражување, планирање и изградба за да се стават во функција нови ресурси, така што ова не може да биде решение за сегашната ситуација.
Сепак, Путин рече дека потпишал декрет според кој странските купувачи мора да го платат рускиот гас во рубли од посебни сметки во банка посредник, во спротивно испораката ќе биде прекината. Според декретот, странските купувачи од списокот на „непријателски држави“ ќе го префрлат договорениот износ во странска валута на посебна сметка во Газпромбанк, банката ќе купува рубли во нивно име и ќе ги префрли на друга посебна сметка за да плати гас на Газпром во рубли.
Што ќе се случи во петок ако ЕУ одбие да ја плати руската нафта и гас во рубли?
Само неколку дена по крајниот рок од 1 април, кој Путин го постави на 23 март како почеток на плаќањата за нафта и гас во рубли, од Кремљ доаѓаат уште попомирувачки тонови. Портпаролот на Кремљ Дмитриј Песков изјави дека купувачите на гас ќе продолжат да го плаќаат тој гас во евра, пренесува руската новинска агенција РИА.
„Во исто време, конечната исплата ќе оди кај продавачот Гаспром во рубли со претворање на овие евра во рубли. Ова е сепак прототип на системот. Но, не се сомневаме дека во иднина ќе се применува на нова групација на стоки и ќе имаме повеќе простор во нашите трговски односи“, рече Песков.
Песков додаде дека „Русија не сака да ги комплицира животите на своите клиенти, особено затоа што се придржува до својата репутација на доверлив снабдувач“.
Платниот механизам ќе работи така што купувачите од ЕУ плаќаат во евра и долари на сметките на Газпромбанк, банката ги претвора еврата и доларите во рубли и потоа ги испраќа до самиот Газпром, руски извозник на гас.
Во принцип, досега така функционираше, само што самиот Газпром би менувал евра и долари во рубли, а не Газпромбанк. Но, зошто сето ова?
Во првите денови од инвазијата на Украина, Русија донесе одлука според која компаниите мора да претворат 80 отсто од приходите од извозот во рубли. Ова особено важи за извозниците на нафта и гас, за кои речиси сите приходи се во евра и долари.
Така, овие евра и долари беа претворени во рубли, што беше замена за улогата на Централната банка на Русија. Во нормални услови би продавала девизни резерви од евра и долари за да се стабилизира националната валута, но тоа не е можно бидејќи најголемиот дел од девизните резерви на Централната банка се блокирани. Ова брзо го стабилизираше девизниот курс на рубљата.
Покрај тоа, по отворањето на Московската берза, која беше затворена три недели, продажбата на рубљи стана потешка, со забрана за краткорочно и шпекулативно тргување со валути. А бидејќи увозот е драстично намален, тогаш побарувачката за долари и евра е значително намалена. Накратко, долари и евра влегуваат во Русија, но се помалку барани поради падот на увозот, а рубљата тешко се продава поради наметнатите рестрикции.
Државните политики вештачки ја зголемија побарувачката за рубли (80 отсто од извозот мора да се претвори во рубли), побарувачката за евра и долари е намалена поради намалениот увоз, а на странците им е забрането да повлекуваат евра и долари од странство.
Тоа значи дека технички не е важно кој ќе ги замени еврата и доларите за рубли - странските купувачи (како што бара Путин), руските извозници (што сега е случај затоа што треба да претворат 80 проценти од приходите во рубљи) или банки посредници. (што е најновиот план на Русија ) - затоа што секоја ситуација е погодна за одржување на курсот на рубљата.
Но, проблемот што може да се појави сега е создавањето на двоен курс на рубљата, официјалниот и оној што важи на црниот пазар. Слична ситуација имаше и во Иран по западните санкции, а денес има дури три курсеви на иранската национална валута риал.
Барањата за исплата на нафта и гас во рубли всушност беа само политички по природа, за да се покаже доминацијата на Русија над ЕУ, односно зависноста на ЕУ од Русија. Путин се надеваше дека ЕУ ќе попушти, што ќе испрати силна порака за слабоста на ЕУ и силата на Русија. Во принцип блефираше за да заработи политички/геополитички поени. Заедничкиот став на цела ЕУ и Г7 (освен Словачка, според последните информации) веројатно го изненадил и него. Политички не го доби тоа што го сакаше, но економски ништо не се менува и нема да се смени.
